‘’Μνημονεύετε Αλέξανδρον Παπαδιαμάντην’’ . ( Οδ. Ελύτης )

Ήταν σαν σήμερα… 3 Ιανουαρίου του 1911. Σε μια ταπεινή οικία στο νησί της Σκιάθου, φεύγει από τα επίγεια για τα ουράνια  το σκοτεινό τρυγόνι. Ο πολύς κυρ- Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης , η ‘’ κορυφή των κορυφών…’’ κατά τον Κωνσταντίνο Καβάφη . 

Κοιμήθηκε ήσυχα, όπως ακριβώς έζησε τα 59 έτη, της επιγείου ζωής του. Πέρασε περισσότερο από ένας αιώνας από τότε και ο κυρ- Αλέξανδρος συνεχίζει να ζει μέσα από τις σελίδες των κειμένων του, που γνώρισαν αλλεπάλληλες εκδόσεις μετά θάνατον του πονήσαντος, όστις ουδέποτε εγνώρισεν την ευτυχίαν να κρατήσει ανά χείρας εν τυπωθέν δικό του βιβλίον…

Η καταξίωση για τον πάμπτωχο σε περιουσιακά στοιχεία κυρ- Αλέξανδρο , ήρθε αφού ο ίδιος πλέον βρισκόταν στον ουρανό. Άνθρωπος αγνής πίστεως, ‘’τέκνον γνήσιον ‘’ της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ο ίδιος αναπροσδιορίζεται , με μιαν πίστη ,  η οποία και ολοκληρωνόταν μέσα από τα ανθρώπινα στοιχεία της μεγάλης αυτής προσωπικότητας , αγαπούσε τον Χριστό και την Ελλάδα. Ο ίδιος έγραψε : Τὸ ἐπ’ ἐμοί, ἐνόσω ζῶ καὶ ἀναπνέω καὶ σωφρονῶ, δεν θὰ παύσω πάντοτε, ἰδίως δὲ κατὰ τάς πανεκλάμπρους ταύτας ἡμέρας, νὰ ὑμνῷ μετὰ λατρείας τὸν Χριστόν μου, να περιγράφω μετ' ἔρωτος τὴν φύσιν καὶ να ζωγραφῶ μετὰ στοργῆς τὰ γνήσια ἑλληνικὰ ἤθη. Ἐὰν ἐπιλάθωμαί σου, Ἱερουσαλήμ, ἐπιλησθείη ἡ δεξιά μου, κολληθείη ἡ γλῶσσά μου τῷ λάρυγγί μου, ἐὰν οὐ μή σου μνησθῶ.

Παιδί ιερατικής οικογενείας ο ίδιος, εξύμνησε την Ιεροσύνη μέσα από τα δικά του παιδικά βιώματα. Ρομαντικός, ειλικρινής ,καυστικός, με διάθεση να κρατά πάντοτε σε αγωνία τον αναγνώστη του, εξύμνησε όσο κανείς άλλος της δικής του γενιάς, και ίσως και των επομένων, τον Χριστό και την Ελλάδα. Οι ήρωες ,των διαχρονικών διηγημάτων του δεν είναι τίποτε περισσότερο από τους ανθρώπους της διπλανής πόρτας. Ο κυρ- Αλέξανδρος, παρατηρεί και γράφει… Κάπου είδε τον τύπο του μαστρο- Παύλου του Πισκολέτου , να ρεμβάζει σε κάποιο καπηλειό και αυτόν, τον έπλασε και τον ονομάτισε  γράφοντας ‘’ Τα Χριστούγεννα του τεμπέλη’’.

Η διερευνητική του ματιά, θα πρόσεξε ίσως τον ‘’έρωντα’’ κάποιου πολύπαθου και πληγωμένου  από την περιφρόνηση της αγαπημένης του, και ο ίδιος θέλησε να τον λυτρώσει από το ψυχικό μαρτύριο, δίνοντας του φρικτό τέλος μέσα από το διήγημα του ‘’ Έρωτας στα χιόνια’’ όπου τελικώς ο τραγικός ήρωας , ο μπάρμπα- Γιαννιός , συμπαθής υπό του Παπαδιαμάντη  ‘’ εκοιμήθη υπό την χιόνα , δια να μη παρασταθή γυμνός και τετραχηλισμένος, αυτός και η ζωή του και αι πράξεις του, ενώπιον του Κριτού, του Παλαιού των Ημερών , του Τρισαγίου…’’ Συμπάσχει ο φιλάνθρωπος Κυρ- Αλέξανδρος, με τον παθόντα και πεπτωκότα άνθρωπο. Δεν τον αποστρέφεται , δεν τον καταδικάζει. Τον εξωραΐζει και τον παρουσιάζει όχι ως στιγματισμένο, αλλά ως δεινοπαθούντα και έχοντα την ανάγκη της ανθρώπινης φιλοστοργίας. 

Στο διήγημα του,  ‘’ Το νησί της Ουρανίτσας’’ ο κυρ- Αλέξανδρος συμπάσχει με την ηρωίδα του. Ο τρόπος με τον οποίον την παρουσιάζει στους αναγνώστες του, δείχνει το ευσυμπάθητον του συγγραφέως προς αυτήν.  Το νησάκι που γίνεται  ο τάφος της , λαμβάνει το όνομα της και πλέον όλοι το γνωρίζουν ως το Νησί της Ουρανίτσας , ώστε με τον τρόπο αυτόν, να παραμένει ζωντανή στην συνείδηση εκείνων που από το παρόν, δίνουν την θέση τους σε άλλους, στο μέλλον…

Το ίδιο κάνει και για την ‘’Φόνισσα’’ του ,  της οποίας ψήλωσε ο νους και μέσα από την διαταραγμένη ‘’ λογική’’ της εγκληματεί, θεωρώντας πως κάνει καλό…. Παρά ταύτα όμως, έρχεται σε συναίσθηση κάποιες φορές της αμαρτωλότητας της , ακόμα και αν το ταραγμένο μυαλό της δεν την αφήνει να σωθεί. Ο κυρ- Αλέξανδρος την οδηγεί στον δρόμο της ανθρώπινης μετάνοιας, μπροστά στον ενάρετο πνευματικό παπά -Ιωάσαφ , δρόμον τον οποίον εξ ιδίας βουλήσεως η  Φραγκογιαννού αποφεύγει να βαδίσει. Όμως, ακόμα και όταν το έγκλημα ακολουθεί η τιμωρία , ο κυρ- Αλέξανδρος πριν ολοκληρώσει το διήγημα του, της δίνει την ευκαιρία για μετάνοια , την οποίαν η ιδία απορρίπτει , αποδίδοντας με τον δικό της ταραγμένο νου , δικαιοσύνη, ρίπτοντας τον εαυτό της στην θάλασσα, χωρίς όμως με αυτό να αποφεύγει την Κρίση, μιας και με τον τρόπο αυτό στέκει  μετέωρη ‘’ μεταξύ της θείας και της ανθρώπινης δικαιοσύνης…’’

Ο Παπαδιαμάντης, αγαπά την Εκκλησία και σέβεται το ράσο. Δεν το ωραιοποιεί, αντίθετα πολλές φορές στιγματίζει ανθρώπινες συμπεριφορές. Δεν στέκεται όμως σε αυτό. Προχωρά στο βάθος της υψηλής διακονίας της Ιεροσύνης, την οποίαν αν και κάλλιστα θα μπορούσε ουδέποτε ο ίδιος έλαβε, πράγμα που περίτρανα αποδεικνύει τον απέραντο σεβασμό του σε Αυτήν. Αναζητά το άριστον και το βρίσκει στο πρόσωπο του παπά Νικόλα του Πλανά, τον οποίον διακονεί στο αναλόγιο του Ναίσκου του Αγίου Ελισαίου στην παλαιά Αθήνα μαζί με τον έτερο Αλέξανδρή τον έξάδελφο του , Μωραϊτίδη. Δεν διστάζει όμως να μιλήσει με την γλώσσα της αλήθειας και να αναφερθεί στην ανθρώπινη αδυναμία , στην φιλαργυρία που ο ίδιος ουδέποτε είχε και την οποίαν δεν μπορεί να αντικρίζει να γίνεται από ανάγκη επιβίωσης , τρόπος ζωής  στα πρόσωπα των Ιερέων. Έτσι λοιπόν,  αναλαμβάνει την ευθύνη να μιλήσει για τον άτακτο δεσπότη , στο διήγημα ‘’ Ο ανάκατος’’ που αγωνίζεται να κερδίσει ότι περισσότερο μπορεί, από τις χειροτονίες που κάνει αλλά και ακόμα από τις άδειες γάμου που υπογράφει με μεγάλη ευκολία , αρκεί να έφθαναν στο Επισκοπείο του’’ δυό αστακοουρές και μια δαμετζάνα μοσχάτου οίνου…’’.

Ο Παπαδιαμάντης, δεν ξεχώρισε ποτέ καλούς από κακούς. Παρουσίασε τον άνθρωπο, αμαρτάνοντα αλλά και μετανοούντα .  Έζησε πτωχή ζωή. Αυτή ήταν η επιλογή του. Υπήρξε μεγάλος στοχαστής και φιλόσοφος. Ο Ιανουάριος του 1911, έμελλε να είναι ο μήνας, κατά τον οποίον το σκοτεινό τρυγόνι θα σιωπούσε για πάντα. Εκτελώντας πλήρως τα Χριστιανικά του καθήκοντα, εξομολογήθηκε και κοινώνησε των Αχράντων Μυστηρίων . Κοιμήθηκε ειρηνικά, σιγοψάλλοντας το δοξαστικό της Θ’ ώρας της Παραμονής των Θεοφανείων :’’ Τὴν χεῖρά σου τὴν ἁψαμένην, τὴν ἀκήρατον κορυφὴν τοῦ Δεσπότου ..’’ ,  αυτό το δοξαστικό που θα ακούσουμε σήμερα στους Ναούς της Πατρίδος μας, ακριβώς 103 χρόνια μετά από την στιγμή που ο ίδιος ο κυρ- Αλέξανδρος το έψελνε στην επιθανάτια κλίνη του !  

Σήμερα κυρ- Αλέξανδρε, γίνεσαι πιο επίκαιρος από ποτέ. Σε ευχαριστούμε για όσα απλόχερα μας χάρισες. Σε ευχαριστούμε γιατί μας παρηγόρησες μέσα από τα κείμενα σου στις ώρες των θλίψεων και των ανεκλαλήτων καρδιακών στεναγμών. Παραμένεις ζωντανός στις καρδιές μας. Και σήμερα, όλοι όσοι σαγηνευθήκαμε από την πένα σου, όλοι όσοι σε γνωρίσαμε μέσα από την γραφή σου, αυτήν την ημέρα του δικού σου Συναξαρίου , την ημέρα της δικής σου νίκης κατά του Θανάτου, την ημέρα της δικής σου Αναστάσεως, σε μνημονεύουμε με έναν ξεχωριστό καρδιακό Παπαδιαμαντικό ύμνο, ύμνο καρδιάς για ένα ταπεινό πέρασμα και μια θριαμβευτική πορεία… Έλα λοιπόν κυρ- Αλέξανδρε, ‘’ δεῦρο στῆθι μεθ' ἡμῶν,  επισφραγίζων τὸν ὕμνον, καὶ προεξάρχων τῆς πανηγύρεως…’’

                                                             π. Θωμάς Ανδρέου

*Δημοσιεύθηκε στο Amen.gr στις 3 Ιανουαρίου 2014