Ὁ Νεόφυτος Η´, κατὰ κόσμον
Ἰωακείμ, ἐγεννήθη τὸ 1832 εἰς τὸ χωρίον Πρώτη (Κιούπ-Κιοϊ), τῆς νοτιοανατολικῆς
Μακεδονίας, πλησίον τῆς κωμοπόλεως Ροδολεῖβος, τῆς μητροπόλεως Δράμας, ἐκ γονέων
τοῦ πρωτοπαππᾶ Κωνσταντίνου καὶ τῆς Μαργαρίτας Παπακωνσταντίνου. Ὀλίγας ἡμέρας
μετὰ τὴν γέννησίν του, ἡ οἰκογένεια του μετώκισεν εἰς τὴν κωμόπολιν Ροδολεῖβος.
Ἓξ ἐτῶν τὴν ἡλικίαν (1839) ὁ Ἰωακεὶμ ἀπεστάλη πλησίον τῶν συγγενῶν αὐτοῦ, οἵτινες
ἐμόναζον εἰς τὴν Μονὴν Εἰκοσιφοινίσσης.
Ἐκεῖ πρῶτος διδάσκαλος τοῦ ὑπῆρξεν ὁ πάππος
του μοναχὸς Ἀντώνιος καὶ μετέπειτα ὁ Μελενίκιος, εἰς τὴν ἀνασυσταθεῖσαν ἑλληνικὴν
παρὰ τὴν Μονὴν σχολήν. Κατόπιν τὸ 1848 ἐστάλη εἰς τὴν ἐν τῇ κωμοπόλει Ἀλιστράτῃ,
ἕδρᾳ τοῦ μητροπολίτου Δράμας, κεντρικὴν ἑλληνικὴν σχολήν. Τὸ 1851 εἰσῆλθεν εἰς
τὴν ἱ. θεολογικὴν σχολὴν τῆς Χάλκης, ὑπὸ τὴν ἐγγύησιν τοῦ μητροπολίτου Δέρκων
Νεοφύτου. Περὶ τὰ μέσα τῶν σπουδῶν του ἐκάρη μοναχὸς ὑπὸ τοῦ σχολάρχου Σταυρουπόλεως
Κωνσταντίνου τοῦ Τυπάλδου, ὑφ᾽ οὗ καὶ ἐχειροτονήθη διάκονος εἰς τὴν σχολήν,
μετονομασθεὶς Νεόφυτος. Τὸ 1858 ἀπεφοίτησε τῆς σχολῆς καὶ ἐγένετο, μετὰ τὸν Ἰωακεὶμ
Δ´, ὁ β´ ἐκ τῶν ἀποφοίτων τῆς θεολογικῆς σχολῆς Χάλκης οἰκουμενικὸς πατριάρχης.
Μετὰ τὴν ἀποφοίτησίν του τὸ 1858, εἰργάσθη ὡς ἑλληνοδιδάσκαλος εἰς τὴν σχολὴν Ἀλιστράτης, ἀλλ᾽ ἐνωρὶς παραιτηθεὶς τῆς θέσεως ἐκείνης, μετέβη εἰς τὴν Νύσσαν, πλησίον τοῦ τότε Νύσσης καὶ μετέπειτα Χαλκηδόνος Καλλινίκου Θωμάδη, παρὰ τῷ ὁποίῳ ὁ πατὴρ του διετέλει πρωτοσύγκελλος. Ἐκεῖ παρέμεινεν ἐπὶ ὀλίγους μῆνας. Μετέπειτα διωρίσθη διάκονος καὶ γραμματεὺς τοῦ Στρωμνίτσης Ἱεροθέου (1861-1875), ἐργασθεὶς παρ᾽ αὐτῷ ἐπὶ μίαν τριετίαν. Διακόψας τὴν ὑπηρεσίαν του μετέβη εἰς τὴν Γερμανίαν καὶ ἐσπούδασεν ἐπὶ διετίαν τὴν θεολογίαν εἰς τὸ Μόναχον, ἀκροατὴς γενόμενος τοῦ Ντόλλιγκερ. Ἐξέμαθε δὲ καλῶς τὴν γερμανικήν. Θανόντος αἰφνιδίως τοΰ προστάτου αὐτοῦ, ἀδελφοῦ του διακόνου Μελετίου, διευθυντοῦ τῆς ἐν Καΐρῳ ἀμπετίου σχολῆς, ὁ Νεόφυτος διέκοψε τὰς σπουδάς του καὶ ἐπανῆλθεν εἰς τὰ ἴδια. Τότε προσελήφθη ἀρχιδιάκονος καὶ γραμματεὺς ὑπὸ τοῦ Ἀμασείας Σωφρονίου, ὑπὸ τοῦ ὁποίου, προτοῦ ἀποχώρησῃ, ἐχειροτονήθη πρεσβύτερος, χειροθετηθεὶς εἰς ἀρχιμανδρίτην. Πλησίον αὐτοῦ παρέμεινεν ὀλιγώτερον τοῦ ἔτους.
Ὁ Νεόφυτος τὴν 25ην Νοεμβρίου 1867 ἐψηφίσθη, τῇ προτάσει τοῦ Δράμας καὶ μετέπειτα Ἐφέσου Ἀγαθαγγέλου, ἐπίσκοπος τῆς ὑπὸ τὸν μητροπολίτην Δράμας ὑποκειμένης ἐπισκοπῆς Ἐλευθερουπόλεως. Ἡ εἰς ἐπίσκοπον χειροτονία του ἐγένετο ὑπὸ τοῦ Δράμας Ἀγαθαγγέλου, μετὰ δύο συλλειτουργησάντων ἀρχιερέων εἰς τὸν πατριαρχικὸν ναὸν τὴν ἑπομένην 26ην Νοεμβρίου 1867. Ὁ Νεόφυτος ὡς ἀρχιερεὺς ἐνδιεφέρθη διὰ τὰ προβλήματα τῶν Χριστιανῶν, στρέψας ἰδιαιτέρως τὴν προσοχήν του εἰς τὴν παιδείαν. Ἐξαρχικῶς ἐστάλη ὑπὸ τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας εἰς τὴν Ξάνθην πρὸς ἐξομάλυνσιν δυσχερειῶν τινων. Κατόπιν ἐστάλη συνοδικῶς ὅπως ἐπιτροπεύῃ ἐπ᾽ ἀόριστον εἰς τὸ Νευροκόπιον (ὑπὸ τὸν Δράμας). Παραμείνας ἐκεῖ ἐπὶ ἓν ἔτος ἐπέστρεψεν εἰς τὴν ἕδραν του τὸν Δεκέμβριον 1871.
Τὴν 19ην Ἰανουαρίου 1872 προήχθη εἰς τὴν μητρόπολιν Φιλιππουπόλεως, καθαιρεθέντος τοῦ Φιλιππουπόλεως Παναρέτου, λόγῳ τοῦ βουλγαρικοῦ σχίσματος. Ἐλάμβανεν ἐκ τοῦ ἐθνικοῦ ταμείου 15 λίρας. Ὁ Νεόφυτος εἰργάσθη μετὰ πολλῆς τῆς συνέσεως εἰς τὴν ἐπίκαιρον ταύτην θέσιν, ἀπολαύων τῆς ὑπολήψεως τοῦ μεγάλου εὐεργέτου Γεωργίου Ζαρίφη καὶ τῆς ἐκτιμήσεως τῶν πιστῶν ὀρθοδόξων, καὶ αὐτῶν εἰσέτι τῶν βουλγάρων, λόγῳ τῶν αἰσθημάτων φιλανθρωπίας, ὑφ' ὧν κατείχετο. Κατὰ τὴν πατριαρχικὴν ἐκλογὴν (1878), ἥτις ἀνέδειξε τὸν Ἰωακεὶμ Γ´ (το α´) πατριάρχην, ὁ Φιλιππουπόλεως Νεόφυτος ἧτο ὑποψήφιος εἰς τὸ τριπρόσωπον. Τὴν 4ην Ἰουλίου 1880 ἐστάλη ἐπιτροπικῶς εἰς τὴν Ἀδριανούπολιν, τὴν δὲ 14ην Νοεμβρίου ἰδίου ἔτους μετετέθη εἰς τὴν μητρόπολιν ταύτην. Καὶ ἐνταῦθα εἰργάσθη διὰ τὴν παιδείαν καὶ τὴν ρύθμισιν καὶ ὁμαλὴν λειτουργίαν τῶν ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ ταύτη πάσης φύσεως ἱδρυμάτων. Αἰσθανθεὶς σωματικὴν ἐξάντλησιν, ὑπέβαλε κανονικὴν παραίτησιν ἀπὸ τῆς μητροπόλεως Ἀδριανουπόλεως τὸν Ἰανουάριον 1886 καὶ μετέβη εἰς τὴν Μονὴν Βατοπεδίου, εἰς Ἅγιον Ὄρος διὰ νὰ ἐφησυχάσῃ. Τὴν 7ην Μαρτίου 1887 ἐξελέγη ὑπὸ τῆς Ἱ. συνόδου μητροπολίτης Πελαγωνείας. Τὴν δὲ 1ην Αὐγούστου 1891 μετετέθη εἰς τὴν ἐν Ἠπείρῳ μητρόπολιν Νικοπόλεως καὶ Πρεβέζης.
Θανόντος τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριάρχου Διονυσίου Ε´ (13 Αὐγούστου 1891), ὁ νέος μητροπολίτης Νικοπόλεως καὶ Πρεβέζης ἦλθεν εἰς τὴν πόλιν ἡμῶν διὰ νὰ μετάσχῃ εἰς τὴν ἐκλογὴν τοῦ νέου πατριάρχου καὶ ἐπιτελέσῃ κατόπιν ἐνώπιον αὐτοῦ καὶ τῆς ἱ. συνόδου τὸ μέγα μήνυμα, εἶτα δὲ ἐπιστρέψῃ εἰς τὴν ἕδραν αὐτοῦ. Ἀλλοία ὅμως ὑπῆρξεν ἡ φορὰ τῶν ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων. Μετὰ τὴν συμπλήρωσιν τῶν σχετικῶν διατυπώσεων, οἰκουμενικὸς πατριάρχης ἐξελέγη ὁ ἀπὸ Νικοπόλεως καὶ Πρεβέζης Νεόφυτος Η´, τὴν 27ην Ὀκτωβρίου 1891.
Ὁ τοποτηρητὴς τοῦ οἰκουμενικοῦ θρόνου Βελεγράδων Δωρόθεος (16 Αὐγούστου 1891) ἐκάλεσε τὸ α´ τὴν γενικὴν ἐκλογικὴν συνέλευσιν τὴν Κυριακὴν 20ην Ὀκτωβρίου 1891. Ἐκ τῶν 75 μελῶν οἱ ἄκροι Ἰωακειμικοί, 24 τὸν ἀριθμόν, διαμαρτυρηθέντες διὰ τὴν συμπερίληψιν μεταξὺ τῶν ὑποψηφίων τοΰ Νεοφύτου, ἀπεχώρησαν τῆς συνελεύσεως καὶ διεμαρτυρήθησαν εἰς τὴν ὑψηλὴν πύλην. Οἱ παραμείναντες 51 ἐσυνέχισαν τὴν συνεδρίαν καὶ κατήρτισαν τὸν κατάλογον τῶν ὑποψηφίων ἐκ 18 προσώπων διὰ τὴν ὑψηλὴν πύλην. Ὑπὸ ταύτης ἐξηρέθησαν τοῦ καταλόγου πέντε ἀρχιερατικὰ μέλη, οἱ Ἡρακλείας Γερμανὸς Δέρκων Καλλίνικος, Ἀδριανουπόλεως Κύριλλος, Ἰωαννίνων Γρηγόριος καὶ Σμύρνης Βασίλειος. Τότε οἱ περὶ τὸν Ἡρακλείας Γερμανὸν ἀντιωακειμικοὶ ἔθεσαν τὴν ὑποψηφιότητα τοῦ Νεοφύτου. Κατὰ τὴν β´ ἐκλογικὴν συνέλευσιν τῆς Κυριακῆς 27ης Ὀκτωβρίου 1891, παρόντων 78 μελῶν, κατηρτίσθη τὸ ἀντιωακειμικὸν ψηφοδέλτιον (τριπρόσωπον) ἐκ τῶν μητροπολιτῶν Νικοπόλεως καὶ Πρεβέζης Νεοφύτου (48), Μυτιλήνης Κωνσταντίνου (47) καὶ Βελεγράδων Δωροθέου (42). Ἐν δὲ τῷ πατριαρχικῷ ναῷ οἰκουμενικὸς πατριάρχης ἐξελέγη ὁ ἀπὸ Νικοπόλεως καὶ Πρεβέζης Νεόφυτος Η´ διὰ 12 ψήφων, τοῦ Μυτιλήνης λαβόντος δύο ψήφους καὶ τοῦ Βελεγράδων μίαν ψῆφον.
Μετὰ τὴν ἀποφοίτησίν του τὸ 1858, εἰργάσθη ὡς ἑλληνοδιδάσκαλος εἰς τὴν σχολὴν Ἀλιστράτης, ἀλλ᾽ ἐνωρὶς παραιτηθεὶς τῆς θέσεως ἐκείνης, μετέβη εἰς τὴν Νύσσαν, πλησίον τοῦ τότε Νύσσης καὶ μετέπειτα Χαλκηδόνος Καλλινίκου Θωμάδη, παρὰ τῷ ὁποίῳ ὁ πατὴρ του διετέλει πρωτοσύγκελλος. Ἐκεῖ παρέμεινεν ἐπὶ ὀλίγους μῆνας. Μετέπειτα διωρίσθη διάκονος καὶ γραμματεὺς τοῦ Στρωμνίτσης Ἱεροθέου (1861-1875), ἐργασθεὶς παρ᾽ αὐτῷ ἐπὶ μίαν τριετίαν. Διακόψας τὴν ὑπηρεσίαν του μετέβη εἰς τὴν Γερμανίαν καὶ ἐσπούδασεν ἐπὶ διετίαν τὴν θεολογίαν εἰς τὸ Μόναχον, ἀκροατὴς γενόμενος τοῦ Ντόλλιγκερ. Ἐξέμαθε δὲ καλῶς τὴν γερμανικήν. Θανόντος αἰφνιδίως τοΰ προστάτου αὐτοῦ, ἀδελφοῦ του διακόνου Μελετίου, διευθυντοῦ τῆς ἐν Καΐρῳ ἀμπετίου σχολῆς, ὁ Νεόφυτος διέκοψε τὰς σπουδάς του καὶ ἐπανῆλθεν εἰς τὰ ἴδια. Τότε προσελήφθη ἀρχιδιάκονος καὶ γραμματεὺς ὑπὸ τοῦ Ἀμασείας Σωφρονίου, ὑπὸ τοῦ ὁποίου, προτοῦ ἀποχώρησῃ, ἐχειροτονήθη πρεσβύτερος, χειροθετηθεὶς εἰς ἀρχιμανδρίτην. Πλησίον αὐτοῦ παρέμεινεν ὀλιγώτερον τοῦ ἔτους.
Ὁ Νεόφυτος τὴν 25ην Νοεμβρίου 1867 ἐψηφίσθη, τῇ προτάσει τοῦ Δράμας καὶ μετέπειτα Ἐφέσου Ἀγαθαγγέλου, ἐπίσκοπος τῆς ὑπὸ τὸν μητροπολίτην Δράμας ὑποκειμένης ἐπισκοπῆς Ἐλευθερουπόλεως. Ἡ εἰς ἐπίσκοπον χειροτονία του ἐγένετο ὑπὸ τοῦ Δράμας Ἀγαθαγγέλου, μετὰ δύο συλλειτουργησάντων ἀρχιερέων εἰς τὸν πατριαρχικὸν ναὸν τὴν ἑπομένην 26ην Νοεμβρίου 1867. Ὁ Νεόφυτος ὡς ἀρχιερεὺς ἐνδιεφέρθη διὰ τὰ προβλήματα τῶν Χριστιανῶν, στρέψας ἰδιαιτέρως τὴν προσοχήν του εἰς τὴν παιδείαν. Ἐξαρχικῶς ἐστάλη ὑπὸ τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας εἰς τὴν Ξάνθην πρὸς ἐξομάλυνσιν δυσχερειῶν τινων. Κατόπιν ἐστάλη συνοδικῶς ὅπως ἐπιτροπεύῃ ἐπ᾽ ἀόριστον εἰς τὸ Νευροκόπιον (ὑπὸ τὸν Δράμας). Παραμείνας ἐκεῖ ἐπὶ ἓν ἔτος ἐπέστρεψεν εἰς τὴν ἕδραν του τὸν Δεκέμβριον 1871.
Τὴν 19ην Ἰανουαρίου 1872 προήχθη εἰς τὴν μητρόπολιν Φιλιππουπόλεως, καθαιρεθέντος τοῦ Φιλιππουπόλεως Παναρέτου, λόγῳ τοῦ βουλγαρικοῦ σχίσματος. Ἐλάμβανεν ἐκ τοῦ ἐθνικοῦ ταμείου 15 λίρας. Ὁ Νεόφυτος εἰργάσθη μετὰ πολλῆς τῆς συνέσεως εἰς τὴν ἐπίκαιρον ταύτην θέσιν, ἀπολαύων τῆς ὑπολήψεως τοῦ μεγάλου εὐεργέτου Γεωργίου Ζαρίφη καὶ τῆς ἐκτιμήσεως τῶν πιστῶν ὀρθοδόξων, καὶ αὐτῶν εἰσέτι τῶν βουλγάρων, λόγῳ τῶν αἰσθημάτων φιλανθρωπίας, ὑφ' ὧν κατείχετο. Κατὰ τὴν πατριαρχικὴν ἐκλογὴν (1878), ἥτις ἀνέδειξε τὸν Ἰωακεὶμ Γ´ (το α´) πατριάρχην, ὁ Φιλιππουπόλεως Νεόφυτος ἧτο ὑποψήφιος εἰς τὸ τριπρόσωπον. Τὴν 4ην Ἰουλίου 1880 ἐστάλη ἐπιτροπικῶς εἰς τὴν Ἀδριανούπολιν, τὴν δὲ 14ην Νοεμβρίου ἰδίου ἔτους μετετέθη εἰς τὴν μητρόπολιν ταύτην. Καὶ ἐνταῦθα εἰργάσθη διὰ τὴν παιδείαν καὶ τὴν ρύθμισιν καὶ ὁμαλὴν λειτουργίαν τῶν ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ ταύτη πάσης φύσεως ἱδρυμάτων. Αἰσθανθεὶς σωματικὴν ἐξάντλησιν, ὑπέβαλε κανονικὴν παραίτησιν ἀπὸ τῆς μητροπόλεως Ἀδριανουπόλεως τὸν Ἰανουάριον 1886 καὶ μετέβη εἰς τὴν Μονὴν Βατοπεδίου, εἰς Ἅγιον Ὄρος διὰ νὰ ἐφησυχάσῃ. Τὴν 7ην Μαρτίου 1887 ἐξελέγη ὑπὸ τῆς Ἱ. συνόδου μητροπολίτης Πελαγωνείας. Τὴν δὲ 1ην Αὐγούστου 1891 μετετέθη εἰς τὴν ἐν Ἠπείρῳ μητρόπολιν Νικοπόλεως καὶ Πρεβέζης.
Θανόντος τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριάρχου Διονυσίου Ε´ (13 Αὐγούστου 1891), ὁ νέος μητροπολίτης Νικοπόλεως καὶ Πρεβέζης ἦλθεν εἰς τὴν πόλιν ἡμῶν διὰ νὰ μετάσχῃ εἰς τὴν ἐκλογὴν τοῦ νέου πατριάρχου καὶ ἐπιτελέσῃ κατόπιν ἐνώπιον αὐτοῦ καὶ τῆς ἱ. συνόδου τὸ μέγα μήνυμα, εἶτα δὲ ἐπιστρέψῃ εἰς τὴν ἕδραν αὐτοῦ. Ἀλλοία ὅμως ὑπῆρξεν ἡ φορὰ τῶν ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων. Μετὰ τὴν συμπλήρωσιν τῶν σχετικῶν διατυπώσεων, οἰκουμενικὸς πατριάρχης ἐξελέγη ὁ ἀπὸ Νικοπόλεως καὶ Πρεβέζης Νεόφυτος Η´, τὴν 27ην Ὀκτωβρίου 1891.
Ὁ τοποτηρητὴς τοῦ οἰκουμενικοῦ θρόνου Βελεγράδων Δωρόθεος (16 Αὐγούστου 1891) ἐκάλεσε τὸ α´ τὴν γενικὴν ἐκλογικὴν συνέλευσιν τὴν Κυριακὴν 20ην Ὀκτωβρίου 1891. Ἐκ τῶν 75 μελῶν οἱ ἄκροι Ἰωακειμικοί, 24 τὸν ἀριθμόν, διαμαρτυρηθέντες διὰ τὴν συμπερίληψιν μεταξὺ τῶν ὑποψηφίων τοΰ Νεοφύτου, ἀπεχώρησαν τῆς συνελεύσεως καὶ διεμαρτυρήθησαν εἰς τὴν ὑψηλὴν πύλην. Οἱ παραμείναντες 51 ἐσυνέχισαν τὴν συνεδρίαν καὶ κατήρτισαν τὸν κατάλογον τῶν ὑποψηφίων ἐκ 18 προσώπων διὰ τὴν ὑψηλὴν πύλην. Ὑπὸ ταύτης ἐξηρέθησαν τοῦ καταλόγου πέντε ἀρχιερατικὰ μέλη, οἱ Ἡρακλείας Γερμανὸς Δέρκων Καλλίνικος, Ἀδριανουπόλεως Κύριλλος, Ἰωαννίνων Γρηγόριος καὶ Σμύρνης Βασίλειος. Τότε οἱ περὶ τὸν Ἡρακλείας Γερμανὸν ἀντιωακειμικοὶ ἔθεσαν τὴν ὑποψηφιότητα τοῦ Νεοφύτου. Κατὰ τὴν β´ ἐκλογικὴν συνέλευσιν τῆς Κυριακῆς 27ης Ὀκτωβρίου 1891, παρόντων 78 μελῶν, κατηρτίσθη τὸ ἀντιωακειμικὸν ψηφοδέλτιον (τριπρόσωπον) ἐκ τῶν μητροπολιτῶν Νικοπόλεως καὶ Πρεβέζης Νεοφύτου (48), Μυτιλήνης Κωνσταντίνου (47) καὶ Βελεγράδων Δωροθέου (42). Ἐν δὲ τῷ πατριαρχικῷ ναῷ οἰκουμενικὸς πατριάρχης ἐξελέγη ὁ ἀπὸ Νικοπόλεως καὶ Πρεβέζης Νεόφυτος Η´ διὰ 12 ψήφων, τοῦ Μυτιλήνης λαβόντος δύο ψήφους καὶ τοῦ Βελεγράδων μίαν ψῆφον.
Ὁ ἀγὼν μεταξὺ τῶν δύο παρατάξεων
ὑπῆρξε σκληρός. Κατὰ τὸν Ἰωακειμικὸν Σπανούδην, «Αἱ ταραχαὶ καὶ τὰ σκάνδαλα δὲν ἐπέλειψαν καὶ κατὰ
τὴν περίστασιν ταύτην, εἰς δὲ τὰ πρακτικὰ τῶν συνεδριῶν τῆς ἐκλογικῆς συνελεύσεως
δύναταί τις νὰ ἀνεύρῃ τὰς λεπτομερείας τῶν σκηνῶν, ὅσαι συνέβησαν, καὶ ἐκ τῶν ἀμέσως
παρακολουθησάντων τὰ γεγονότα νὰ μάθῃ τίνι τρόπῳ διαμαρτυρηθέντες ἀπεχώρησαν οἱ
εἴκοσι καὶ τέσσαρες, τὰς ἀνηλεεῖς τῶν ἀντιπροσώπων ἀκυρώσεις, πῶς δίκην
καρδιναλίων ἐγκλεισθέντες μητροπολῖται τινες κατὰ τὴν προηγουμένην τῆς ἐκλογῆς
νύκτα ἐβιάσθησαν νὰ ψηφίσουν ὑπὲρ τοῦ Νεοφύτου, διὰ τίνος μέσου κατεστρατηγήθησαν
οἱ ἁπλοϊκώτεροι καὶ ἄλλας ἀτασθαλίας, ἐξ ὧν ἀκυρώσεις ἐκλογῶν καὶ ἀπομακρύνσεις
ἐνδημούντων ἀρχιερέων ἦσαν τὰ προχειρότερα».
Κατὰ δὲ τὸν τότε στενὸν συνεργάτην τοῦ Ἡρακλείας Γερμανοῦ Γ. Παπαδόπουλον,
«Ἱστέον δὲ ἅμα ὅτι ἔνιοι, τῶν ὑπὲρ τοῦ Νεοφύτου ψηφοφορησάντων δώδεκα ἀρχιερέων ἔλαβον γνῶσιν τῶν πρότερον σχεδιασθέντων τὴν ἑσπέραν τῆς προτεραίας τῆς ἐκλογῆς (κστ´ Ὀκτωβρίου), ὅτε καὶ ἐπιτηδείως ἐν σπουδῇ προσκληθέντες εἰς τὰ πατριαρχεῖα ὑπὸ τοῦ μητροπολίτου Ἡρακλείας διὰ τοῦ Τοποτηρητοῦ διανυκτέρευσαν ἐν αὐτοῖς ὡσεὶ ὑπὸ κουστωδίαν τεθέντες, ὅπως μὴ ἡ διάνοια αὐτῶν σκοτισθῇ ὑπὸ ἐξωτερικῶν σκοτίων ἀποπειρῶν τῇ ἑσπέρᾳ ἐκείνη ἐνεργηθεισῶν, μηδὲ ἡ χεὶρ αὐτῶν παραπλανηθῇ ὑπὸ τοῦ τὰς ἀγυιὰς καὶ ρύμας τοῦ Φαναρίου ἁμαξοδρομοῦντος πρὸς ψηφοφορίαν, ἱκετεύοντος δὲ καὶ ἐκλιπαροῦντος καὶ τὴν βασιλείαν τοῦ κόσμου ὑπισχνουμένου πλουσίου ὁμογενοῦς».
Ἡ παρουσίασις τοῦ νέου πατριάρχου εἰς τὸν σουλτάνον καὶ ἡ ἐνθρόνισις αὐτοῦ ἔλαβον χώραν τὴν 2αν Νοεμβρίου 1891, ἡμέραν Σάββατον. Ὁ σουλτάνος ἐπέδωκεν εἰς τὸν νέον πατριάρχην τὸ ἀνώτατον παράσημον Ἰμτιὰζ καὶ πολυτελεστάτην σιγαροθήκην. Κατὰ τὴν τελετὴν τῆς ἐνθρονίσεως ὁ Ἡρακλείας Γερμανός, ἐπιδίδων τὴν ράβδον, συντομώτατα εἰς δύο γραμμάς, εἶπεν:
«Ῥάβδον δυνάμεως ἐξαποστέλλει Σοὶ Κύριος ὁ Θεός, ἢν λαβὼν ποίμανε τὸν λαὸν αὐτοῦ, τὸν νέον Ἰσραήλ, ποδηγετῶν αὐτὸν εἰς νομὰς σωτηρίους». Ὁ πατριάρχης ἀπὸ τοῦ θρόνου πρῶτος ἀνέγνωσε τὴν ἐπὶ τῇ ἀναρρήσει εἰς τὸν οἰκουμενικὸν θρόνον προσλαλιᾶν αὐτοῦ, ὁ δὲ διάκονος Γεράσιμος Δώριζας, ἀπὸ τοῦ ἄμβωνος, λόγον κατάλληλον τῇ περιστάσει.
Ὁ Γεώργιος Παπαδόπουλος, ὁ γνωρίσας αὐτὸν ἐκ τοῦ πλησίον, οὕτω πως περιγράφει τὸν νέον πατριάρχην: «Νεόφυτος ὁ Η´ τυγχάνει τὸ μὲν ἀνάστημα εὐθυτενής, τὸ δὲ παράστημα εὐπρεπής· κόμην ἔχει πυκνὴν καὶ περὶ τὴν νεανικὴν καὶ ἀνδρικὴν ἡλικίαν ξανθήν, ἤδη δὲ λευκαινομένην· ρῖνα σύμμετρον, ὀφθαλμοὺς γαλανοὺς λεῖα βλέποντας καὶ φαιδροὺς καὶ ἐκλάμποντας ὑπὸ δασείας ταῖς ὀφρύσι· τὴν ὄψιν προσηνὴς καὶ εὐπροσήγορος, τὴν περιβολὴν ὑπεράγαν καθαρός, ἐμπεφορημένος ἀγαθωτάτων διαθέσεων, ἀφιλοκερδής, εἰλικρινὴς καὶ ἀκέραιος τὸν χαρακτῆρα. Εἶναι δὲ ὅσον ἀξιοπρεπὴς καὶ εὐγενέστατος τοὺς τρόπους, τόσον ἀφ᾽ ἑτέρου ἀπέριττος καὶ μετριόφρων ὁμιλεῖ δὲ ἄριστα καὶ τὴν γερμανικὴν γλῶσσαν». Τὰς ἀρετὰς ταύτας τοῦ χαρακτῆρος τοῦ Νεοφύτου Η´ παραδέχονται οἱ περὶ αὐτὸν γράψαντες. Ἀπὸ τῆς ἄλλης ὅμως πλευρᾶς, «οἱ αὐστηρῶς κρίνοντες τὸν Νεόφυτον περιστῶσιν αὐτὸν ὡς ἐστερημένον βουλήσεως καὶ αὐτενεργείας», ἢ τὸν δέχονται ὡς «ἄπειρον» περὶ τὴν διοίκησιν τῶν πατριαρχικῶν πραγμάτων. Κατὰ δὲ τὸν Γλυκᾶν, «Ἡ Α. Παναγιότης ἐστὶν ἁπλοὺς τοὺς τρόπους καὶ τὴν διάθεσιν ἀγαθὸς ἐν γένει, καὶ ἑπομένως χαρακτῆρος ἀδυνάτου καὶ ἀναποφάσιστου ἀφ᾽ ἑαυτοῦ καὶ ἑπομένως εὐχερῶς γενόμενος τοῦ τυχόντος ὄργανον».
Πράγματι ὁ Νεόφυτος Η´ εἶχε κυρίους συνεργάτας κατὰ τὴν πατριαρχείαν του, α') τὸν Ἡρακλείας Γερμανὸν (27 Ὀκτ. 1891-Ἰαν. 1894), καὶ β´) τὸν Κυζίκου Νικόδημον (Ἰαν. 1894-25 Ὀκτ. 1894), οἵτινες παρὰ τῷ πατριάρχῃ κατηύθυνον τὰ ἐκκλησιαστικὰ πράγματα. Ὁ Νεόφυτος κατὰ τὴν, ὀλίγον μετὰ τὴν εἰς τὸν Θρόνον ἄνοδόν του, ἀνασυγκρότησιν τῆς συνόδου ἐκράτησεν ἐκ τοῦ συνταγματίου τοὺς μητροπολίτας Ἡρακλείας Γερμανὸν καὶ Δέρκων Καλλίνικον, ἐκάλεσε δὲ ἀριστίνδην τοὺς ἐγκρίτους ἀρχιερεῖς Νικομηδείας Φιλόθεον, Χαλκηδόνος Ἰωακείμ, Ἰωαννίνων Γρηγόριον καὶ Μυτιλήνης Κωνσταντῖνον, ἐξ ὧν ὁ τελευταῖος δὲν προσῆλθε διὰ λόγους ἐπαρχιακούς. Κατὰ τὴν α´ ταύτην περίοδον τῆς πατριαρχείας τοῦ Νεοφύτου ὁ Ἡρακλείας Γερμανὸς παρέμενεν ἡ ψυχὴ τῆς συνόδου καὶ ἐστήριζε τὸν πατριάρχην. Ὁ Νεόφυτος ὅμως ὑπείκων εἰς τὰς ἀξιώσεις τῶν συγγενῶν του καὶ τῶν ἐχθρῶν τοῦ Γερμανοῦ, ἐθεώρησε τὸν ἑαυτόν του καλῶς ἐστηριγμένον ἐπὶ τοῦ θρόνου καὶ ἀπεμάκρυνε τὸν Γερμανὸν καὶ τοὺς συνεργάτας του τῆς συνόδου, πλὴν τοῦ Νικομηδείας Φιλοθέου (Φεβρουάριος 1894). Ἀντ᾽ αὐτῶν δὲ ἐκάλεσε τὸν Κυζίκου Νικόδημον καὶ συνεργάτας τοῦ τελευταίου. Ἡ πράξις αὕτη ἐκ τῶν ὑστέρων ἀπέδειξε τὴν παρὰ τῷ Νεοφύτῳ Η´ ἔλλειψιν συνέσεως.
Τὴν 19ην Ἰουνίου 1894 τὸν Νεόφυτον Η´ ἐπεσκέφθη εἰς τὴν ἕδραν αὐτοῦ ὁ βασιλεὺς τῆς Σερβίας Ἀλέξανδρος Α´ Ὀβρένοβιτς, ἐνῷ προηγουμένως εἶχεν ἔλθει πρὸς ἐπίσκεψίν του καὶ ἡ βασιλομήτωρ Ναθαλία (16 Μαρτίου 1892).
Κατὰ τὴν πατριαρχείαν τοῦ Νεοφύτου Η´ ἐνεφανίσθη τὸ σχολικὸν θέμα, ἐμπίπτον εἰς τὰς σχέσεις μεταξὺ Ἐκκλησίας καὶ πολιτείας. Συνέκειτο δὲ τοῦτο εἰς τὰ σχετικὰ μὲ τὸν τρόπον τῆς ἀναγνωρίσεως τῶν ἤδη λειτουργούντων ἡμετέρων σχολείων καὶ τὸν τρόπον ἱδρύσεως καὶ λειτουργίας τῶν νέων σχολείων. Τοῦτο ἐκανονίσθη κατόπιν συνεννοήσεων. Ἕτερον θέμα ὑπῆρξε το τῆς εἰσαγωγῆς τῆς διδασκαλίας τῆς ὀθωμανικῆς γλώσσης, ὅπερ καὶ διηυθετήθη διὰ τοῦ καθορισμοῦ τοῦ βαθμοῦ τῆς εἰσαγωγῆς τῆς ἐπισήμου γλώσσης τοῦ κράτους εἰς τὰ σχολεῖα ἡμῶν. Καθωρίσθη ὅπως κατὰ τὰ γενέθλια καὶ τὴν ἀνάρρησιν τοῦ σουλτάνου τελῶνται ἐπίσημοι δοξολογίαι ὑπὸ τοῦ πατριάρχου καὶ τῆς συνόδου εἰς τὸν πατριαρχικὸν ναόν.
Δι᾽ ἐγκυκλίου πρὸς τοὺς ἀρχιερεῖς ἐγνωστοποιήθη αὐτοῖς ὅτι ὁ κρύφα καὶ ἄνευ ἐπισκοπικῆς ἄδειας τελούμενος γάμος ἄκυρός ἐστιν. Ἐνεκρίθη ὁ καταρτισμὸς κτηματολογίου τῶν μονῶν. Συνέστη εἰς τὸ πατριαρχεῖον εἰδικὸν ταμεῖον ἀποθεματικοῦ κεφαλαίου, μὲ πρώτην εἰσφορὰν 1200 λ. Τ. ὑπὸ τοῦ μεγαλεμπόρου Ἀλεξάνδρου Φωτιάδου. Ἐγένοντο περὶ τὰς 50 προαγωγαὶ ἀρχιερέων.
Τὴν 8ην Μαρτίου 1894 τὰ τέως εἰς τὴν ἐπαρχίαν Ἐρσεκίου ὑπαγόμενα, ἐκτὸς δὲ τῆς αὐστριακῆς κατοχῆς μείναντα, τμήματα Τάσλιτζας καὶ Πριεπόλεως ὡς καί τινες ἄλλαι κῶμαι προσηρτήθησαν ἐκκλησιαστικῶς εἰς τὴν γειτνιάζουσαν ἐπαρχίαν Ῥασκοπρεσρένης. Ἐτροποποιήθησαν, ἀναθεωρήθησαν καὶ ἐξεδόθησαν νέοι κανονισμοὶ διὰ διάφορα ἱδρύματα. Τὴν 19ην Σεπτεμβρίου 1893 ἐτελέσθησαν τὰ ἐγκαίνια τοῦ ἐν Πέραν Ζωγραφείου γυμνασίου. Ἐγένοντο ἔρανοι πρὸς ἀνοικοδόμησιν τῆς ὑπὸ τοῦ σεισμοῦ καταρρευσάσης τὴν 28ην Ἰουνίου 1894 θεολογικῆς σχολῆς τῆς Χάλκης καὶ τῶν ἱ. ναῶν, σχολῶν καὶ φιλανθρωπικῶν καθιδρυμάτων. Κατεδείχθη ἐνδιαφέρον διὰ τὸ μοναστηριακὸν ζήτημα. Τὸν Φεβρουάριον 1893 ἐξοφλήθησαν τὰ χρέη τοῦ ἐν Μόσχᾳ πατριαρχικοῦ μετοχίου διὰ δωρεὰς τοῦ αὐτοκράτορος τῆς Ῥωσσίας Ἀλεξάνδρου Γ´.
Ἡ κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 1894 γενομένη ἀπὸ τῆς συνόδου ἀπομάκρυνσις τοῦ Ἡρακλείας Γερμανοῦ καὶ τῶν ὁμοφρόνων αὐτῷ ἀρχιερέων καὶ ἡ ἀντικατάστασις τούτων διὰ τοῦ Κυζίκου Νικοδήμου καὶ τῶν συνεργατῶν του Ἰωακειμικῶν, καθὼς καὶ ἡ ἐν τῷ ἐθνικῷ μικτῷ συμβουλίῳ ἀντικατάστασις τῶν μελῶν αὐτοῦ διὰ νέων ἐπέφερε τὴν εἰς τὰ δύο σώματα διὰ πρώτην φορὰν κατίσχυσιν τῶν Ἰωακειμικῶν. Οὗτοι, χρησιμοποιήσαντες ὡς ὄργανον τὸν Κυζίκου Νικόδημον ἀνέμενον τὴν κατάλληλον εὐκαιρίαν διὰ νὰ καταβιβάσωσι τοῦ θρόνου τὸν πατριάρχην. Πράγματι δὲ εὗρον τὴν εὐκαιρίαν ταύτην. Ἐγνώσθη ὅτι ἡ πολιτεία ἐξέδιδε τὸν Ἀπρίλιον 1894 τρία νέα βεράτια ὑπὲρ τῶν βουλγάρων μητροπολιτῶν εἰς τὴν Μακεδονίαν. Ἀπεφασίσθη ὅπως γραφῇ καὶ σταλῇ εἰς τὰς ἀδελφὰς ὀρθοδόξους Ἐκκλησίας σχετικὴ ἐγκύκλιος (Ἰούλιος 1894). Τὸ θέμα τῆς προετοιμασίας, συντάξεως, ὑποβολῆς εἰς τὴν σύνοδον, ψηφίσεως, ὑπογραφῆς καὶ ἀποστολῆς τῆς ἐγκυκλίου ταύτης ὑπὸ τοῦ πατριάρχου ἐκράτησεν ἐπὶ μῆνας, τοῦ πατριάρχου ἀναβάλλοντος διαρκῶς τὴν ὑπογραφὴν καὶ ἀποστολὴν ταύτης. Τὰ δύο σώματα, αἰτιώμενα τὸν πατριάρχην, εὗρον εὔκαιρον τὴν περίστασιν ὅπως προβοῦν εἰς τὴν παῦσιν ἢ παραίτησιν αὐτοῦ.
Ὁ πατριάρχης πληροφορηθεὶς τὰ τεκταινόμενα ἀνεκοίνωσεν εἰς τὸν Νικομηδείας Φιλόθεον, τὸν συνεργάτην τοῦ Κυζίκου, ὅτι σκοπεύει νὰ παύσῃ τὸν τελευταῖον καὶ ἀντ᾽ αὐτοῦ νὰ καλέσῃ συνοδικὸν τὸν Ἡρακλείας Γερμανόν. Οἱ Ἰωακειμικοὶ λαβόντες γνῶσιν τούτου δὲν ἀφῆκαν εἰς τὸν πατριάρχην κατάλληλον χρόνον διὰ νὰ θέσῃ εἰς ἐφαρμογὴν τὰ σχέδια του. Συγκαλέσαντες τῇ ἀδείᾳ τοῦ πατριάρχου τὰ δύο σώματα εἰς τὰ πατριαρχεῖα τὴν Τρίτην 25ην Ὀκτωβρίου 1894 ἀπεφάσισαν παμψηφεὶ ὅπως ζητήσωσι παρὰ τοῦ πατριάρχου τὴν παραίτησίν του, ὑπογράψαντες ἅπαντες τὸν σχετικὸν μαζπατᾶν. Πενταμελὴς ἐπιτροπὴ ἐκ τῶν Κυζίκου Νικόδημου, Νικομηδείας Φιλόθεου, Μηθύμνης Νικηφόρου, Κ. Ἀνανιάδου καὶ Ζήση Θ. Ζήση, μεταβάντες παρὰ τῷ πατριάρχῃ ὑπέβαλον αὐτῷ τὴν ἀπόφασίν των ταύτην, ὅστις ἀμέσως τὴν ἀπεδέχθη, διατάξας τὸν μ. πρωτονοτάριον Ἰωάννην Τανταλίδην ὅπως σύνταξη ἔγγραφον κανονικὴν ἀπὸ τοῦ θρόνου παραίτησίν του. Ταύτην ὑπέγραψεν ἀμέσως (25 Ὀκτωβρίου 1894).
Τὴν ἑπομένην Τετάρτην 26ην Ὀκτωβρίου 1894 τοποτηρητὴς ἐξελέγη ὁ Προύσης Ναθαναήλ. Ὁ δὲ πατριάρχης τὴν πρωῑαν τῆς ἀκολουθούσης Πέμπτης 27 Ὀκτωβρίου 1894, ἀφοῦ ἐψάλη πρὸ τῆς ἱ. εἰκόνος τῆς Παμμακάριστου ἡ εἰθισμένη παράκλησις, κατηυθύνθη εἰς τὴν ἀποβάθραν τοῦ Φαναρίου. Δι᾽ εἰδικῆς ἀτμακάτου, εἰς τὴν διάθεσίν του τεθείσης ὑπὸ τῶν Φωσκόλου - Μάγκου κατηυθύνθη εἰς τὴν Ἀντιγόνην· καὶ ἐγκατέστη εἰς τὴν ἄλλοτε οἰκίαν τοῦ Ζαχάρωφ, τὴν ὁποίαν εἶχεν ἀγοράσει πρὸ ὀλίγων μηνῶν ἀντὶ 800 λιρῶν, ἀντιτίμου τῆς πωληθείσης πολυτίμου σιγαροθήκης, τῆς εἰς αὐτὸν ὑπὸ τοῦ σουλτάνου δωρηθείσης, διαμένων ἔκτοτε μετὰ τοῦ ἀνεψιοῦ αὐτοῦ καθηγητοῦ Κ. Παπακωνσταντίνου.
Ὁ πρώην ΚΠόλεως Νεόφυτος Η´ ἀπέθανε τὴν νύκτα τοῦ Σαββάτου 4 Ἰουλίου πρὸς τὴν Κυριακὴν 5 Ἰουλίου 1909 εἰς τὴν ἐν Ἀντιγόνῃ κατοικίαν του, 70 ἐτῶν καὶ καταβεβλημένος σωματικῶς. Ὁ νεκρὸς μετεφέρθη ὑπὸ τοῦ Σωζοαγαθουπόλεως Δωροθέου εἰς τὴν Μονὴν τῆς Ἁγίας Τριάδος τῆς Χάλκης, ἔνθα τὴν μετὰ μεσημβρίαν τῆς Κυριακῆς 5ης Ἰουλίου 1909 ἐτελέσθη ἡ κηδεία αὐτοῦ ὑπὸ τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριάρχου Ἰωακεὶμ Γ´, μετὰ τῶν ἀρχιερέων Νικαίας Ἱερωνύμου, Δράμας Χρυσοστόμου, Διδυμοτείχου Φιλαρέτου, Ξάνθης Ἰωακείμ, Ἐλασσῶνος Πολυκάρπου, Προκοννήσου Σωφρονίου καὶ 40 Ἐκκλησιῶν Ἀνθίμου. Τὸν ἐπικήδειον ἐξεφώνησεν ὁ δευτερεύων τῶν πατριαρχικῶν διακόνων Εἰρηναῖος, τοῦ πατριάρχου προσθέσαντος καὶ ὀλίγας λέξεις ἐπὶ τῇ εὐκαιρίᾳ ταύτῃ. Ὁ νεκρὸς ἐτάφη εἰς τὸ παρὰ τὸν περίβολον τῆς θεολογικῆς σχολῆς Νεκροταφεῖον αὐτῆς, χωρὶς φαίνεται νὰ ληφθῇ ἰδιαιτέρα μέριμνα περὶ τοῦ τάφου του. Ὁ Ῥόδου Ἀπόστολος τὸ 1921, ἐλθὼν εἰς τὴν πόλιν ἡμῶν, ἐπεζήτησε νὰ προσκύνησῃ εἰς τὴν θεολογικὴν σχολὴν τὸν τάφον τοΰ προστάτου του Σάρδεων Μιχαὴλ Κλεοβούλου, καὶ παρεμπιπτόντως ὁμιλεῖ περὶ τοῦ τάφου τοῦ Νεοφύτου Η´. «Ὅταν κατὰ τὸ 1921 μετέβην ἢ μᾶλλον ἀπήχθην εἰς Κ/πολιν, ἐκ τῶν πρώτων ἐζήτησα νὰ προσκυνήσῳ τὸν Τάφον τοῦ Ἁγίου τούτου ἀνδρός. Ὡδηγήθην εἰς τὸ ἐν τῷ δάσει Νεκροταφεῖον τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς. Παρὰ τὴν εἴσοδον ἀκριβῶς μ᾽ εἶπον ὅτι ἧτο τεθαμμένος, χωρὶς ἓν Σῆμα χωρὶς ἕνα Σταυρόν. Παραπλεύρως, μὲ τὴν αὐτὴν ἀφάνειαν, μ᾽ εἶπον ὅτι ἀνεπαύετο εἰς ἐκ τῶν χρηστοτέρων Πατριαρχῶν τῶν κάτω χρόνων, ὁ Πατριάρχης Νεόφυτος ὁ Η´. Τὴν ἐπιοῦσαν κατελθὼν εἰς τὴν Ἱ. Σύνοδον ἔκαμα πολὺν λόγον διὰ τὴν ἀστοργίαν ταύτην τῆς Ἐκκλησίας πρὸς τοὺς ἀφιερώσαντας εἰς αὐτὴν ὅλην τὴν ζωήν των. Μάλιστα ὁ Πατριάρχης Μελέτιος μ᾽ ἔκαμε τὴν παρατήρησιν ὅτι πολὺ ἐταφολογήσαμεν, εἰς ὃ ἀπήντησα ὅτι, ἐὰν δὲν ταφολογήσωμεν, δὲν θὰ ἀρετολογήσωμεν. Οὕτως ἀπεφασίσθη τότε Συνοδικῶς ὅπως συστηθῇ μία Ἐπιτροπὴ ὑπὸ τὴν Προεδρείαν μου, ἥτις νὰ φροντίσῃ περὶ αὐτῶν χωρὶς νὰ θιγῇ τὸ Ἐθνικὸν Ταμεῖον, τὸ ὁποῖον εὑρίσκετο εἰς δεινὴν οἰκονομικὴν καχεξίαν. Καὶ διὰ μὲν τὸν Πατριάρχην Νεόφυτον κατωρθώθη νὰ ἀνεγερθῇ εἷς εὐπρόσωπος Τάφος ἐπὶ τόπου». Ὁ εὐπρόσωπος οὗτος τάφος σήμερον παραμένει ὁ πλέον ἁπλοῦς ἐξ ὅλων τῶν πατριαρχικῶν τάφων, τόσον ὡς πρὸς τὴν κατασκευήν, ὅσον καὶ τὴν χρησιμοποιηθεῖσα ὕλην καὶ τὴν παρακολούθησιν. Τὸ κέντρον αὐτοῦ εἶναι ἁπλοῦν χῶμα. Περιβάλλεται ἐξ ἑνὸς μικροῦ τοιχώματος, περίπου 20-25 ἑκατοστομέτρων. Εἰς τὴν κεφαλὴν τοῦ τάφου εὑρίσκεται ἐμπεπηγμένος εἷς μετάλλινος σταυρός, ἐπὶ τοῦ ὁποίου φέρεται μία πινακὶς (σχήματος ταινίας, καρδίας), ἐφ᾽ ἧς εἶναι γεγραμμένον το ἑξῆς: ΝΕΟΦΥΤΟΣ Η´.
Κατὰ δὲ τὸν τότε στενὸν συνεργάτην τοῦ Ἡρακλείας Γερμανοῦ Γ. Παπαδόπουλον,
«Ἱστέον δὲ ἅμα ὅτι ἔνιοι, τῶν ὑπὲρ τοῦ Νεοφύτου ψηφοφορησάντων δώδεκα ἀρχιερέων ἔλαβον γνῶσιν τῶν πρότερον σχεδιασθέντων τὴν ἑσπέραν τῆς προτεραίας τῆς ἐκλογῆς (κστ´ Ὀκτωβρίου), ὅτε καὶ ἐπιτηδείως ἐν σπουδῇ προσκληθέντες εἰς τὰ πατριαρχεῖα ὑπὸ τοῦ μητροπολίτου Ἡρακλείας διὰ τοῦ Τοποτηρητοῦ διανυκτέρευσαν ἐν αὐτοῖς ὡσεὶ ὑπὸ κουστωδίαν τεθέντες, ὅπως μὴ ἡ διάνοια αὐτῶν σκοτισθῇ ὑπὸ ἐξωτερικῶν σκοτίων ἀποπειρῶν τῇ ἑσπέρᾳ ἐκείνη ἐνεργηθεισῶν, μηδὲ ἡ χεὶρ αὐτῶν παραπλανηθῇ ὑπὸ τοῦ τὰς ἀγυιὰς καὶ ρύμας τοῦ Φαναρίου ἁμαξοδρομοῦντος πρὸς ψηφοφορίαν, ἱκετεύοντος δὲ καὶ ἐκλιπαροῦντος καὶ τὴν βασιλείαν τοῦ κόσμου ὑπισχνουμένου πλουσίου ὁμογενοῦς».
Ἡ παρουσίασις τοῦ νέου πατριάρχου εἰς τὸν σουλτάνον καὶ ἡ ἐνθρόνισις αὐτοῦ ἔλαβον χώραν τὴν 2αν Νοεμβρίου 1891, ἡμέραν Σάββατον. Ὁ σουλτάνος ἐπέδωκεν εἰς τὸν νέον πατριάρχην τὸ ἀνώτατον παράσημον Ἰμτιὰζ καὶ πολυτελεστάτην σιγαροθήκην. Κατὰ τὴν τελετὴν τῆς ἐνθρονίσεως ὁ Ἡρακλείας Γερμανός, ἐπιδίδων τὴν ράβδον, συντομώτατα εἰς δύο γραμμάς, εἶπεν:
«Ῥάβδον δυνάμεως ἐξαποστέλλει Σοὶ Κύριος ὁ Θεός, ἢν λαβὼν ποίμανε τὸν λαὸν αὐτοῦ, τὸν νέον Ἰσραήλ, ποδηγετῶν αὐτὸν εἰς νομὰς σωτηρίους». Ὁ πατριάρχης ἀπὸ τοῦ θρόνου πρῶτος ἀνέγνωσε τὴν ἐπὶ τῇ ἀναρρήσει εἰς τὸν οἰκουμενικὸν θρόνον προσλαλιᾶν αὐτοῦ, ὁ δὲ διάκονος Γεράσιμος Δώριζας, ἀπὸ τοῦ ἄμβωνος, λόγον κατάλληλον τῇ περιστάσει.
Ὁ Γεώργιος Παπαδόπουλος, ὁ γνωρίσας αὐτὸν ἐκ τοῦ πλησίον, οὕτω πως περιγράφει τὸν νέον πατριάρχην: «Νεόφυτος ὁ Η´ τυγχάνει τὸ μὲν ἀνάστημα εὐθυτενής, τὸ δὲ παράστημα εὐπρεπής· κόμην ἔχει πυκνὴν καὶ περὶ τὴν νεανικὴν καὶ ἀνδρικὴν ἡλικίαν ξανθήν, ἤδη δὲ λευκαινομένην· ρῖνα σύμμετρον, ὀφθαλμοὺς γαλανοὺς λεῖα βλέποντας καὶ φαιδροὺς καὶ ἐκλάμποντας ὑπὸ δασείας ταῖς ὀφρύσι· τὴν ὄψιν προσηνὴς καὶ εὐπροσήγορος, τὴν περιβολὴν ὑπεράγαν καθαρός, ἐμπεφορημένος ἀγαθωτάτων διαθέσεων, ἀφιλοκερδής, εἰλικρινὴς καὶ ἀκέραιος τὸν χαρακτῆρα. Εἶναι δὲ ὅσον ἀξιοπρεπὴς καὶ εὐγενέστατος τοὺς τρόπους, τόσον ἀφ᾽ ἑτέρου ἀπέριττος καὶ μετριόφρων ὁμιλεῖ δὲ ἄριστα καὶ τὴν γερμανικὴν γλῶσσαν». Τὰς ἀρετὰς ταύτας τοῦ χαρακτῆρος τοῦ Νεοφύτου Η´ παραδέχονται οἱ περὶ αὐτὸν γράψαντες. Ἀπὸ τῆς ἄλλης ὅμως πλευρᾶς, «οἱ αὐστηρῶς κρίνοντες τὸν Νεόφυτον περιστῶσιν αὐτὸν ὡς ἐστερημένον βουλήσεως καὶ αὐτενεργείας», ἢ τὸν δέχονται ὡς «ἄπειρον» περὶ τὴν διοίκησιν τῶν πατριαρχικῶν πραγμάτων. Κατὰ δὲ τὸν Γλυκᾶν, «Ἡ Α. Παναγιότης ἐστὶν ἁπλοὺς τοὺς τρόπους καὶ τὴν διάθεσιν ἀγαθὸς ἐν γένει, καὶ ἑπομένως χαρακτῆρος ἀδυνάτου καὶ ἀναποφάσιστου ἀφ᾽ ἑαυτοῦ καὶ ἑπομένως εὐχερῶς γενόμενος τοῦ τυχόντος ὄργανον».
Πράγματι ὁ Νεόφυτος Η´ εἶχε κυρίους συνεργάτας κατὰ τὴν πατριαρχείαν του, α') τὸν Ἡρακλείας Γερμανὸν (27 Ὀκτ. 1891-Ἰαν. 1894), καὶ β´) τὸν Κυζίκου Νικόδημον (Ἰαν. 1894-25 Ὀκτ. 1894), οἵτινες παρὰ τῷ πατριάρχῃ κατηύθυνον τὰ ἐκκλησιαστικὰ πράγματα. Ὁ Νεόφυτος κατὰ τὴν, ὀλίγον μετὰ τὴν εἰς τὸν Θρόνον ἄνοδόν του, ἀνασυγκρότησιν τῆς συνόδου ἐκράτησεν ἐκ τοῦ συνταγματίου τοὺς μητροπολίτας Ἡρακλείας Γερμανὸν καὶ Δέρκων Καλλίνικον, ἐκάλεσε δὲ ἀριστίνδην τοὺς ἐγκρίτους ἀρχιερεῖς Νικομηδείας Φιλόθεον, Χαλκηδόνος Ἰωακείμ, Ἰωαννίνων Γρηγόριον καὶ Μυτιλήνης Κωνσταντῖνον, ἐξ ὧν ὁ τελευταῖος δὲν προσῆλθε διὰ λόγους ἐπαρχιακούς. Κατὰ τὴν α´ ταύτην περίοδον τῆς πατριαρχείας τοῦ Νεοφύτου ὁ Ἡρακλείας Γερμανὸς παρέμενεν ἡ ψυχὴ τῆς συνόδου καὶ ἐστήριζε τὸν πατριάρχην. Ὁ Νεόφυτος ὅμως ὑπείκων εἰς τὰς ἀξιώσεις τῶν συγγενῶν του καὶ τῶν ἐχθρῶν τοῦ Γερμανοῦ, ἐθεώρησε τὸν ἑαυτόν του καλῶς ἐστηριγμένον ἐπὶ τοῦ θρόνου καὶ ἀπεμάκρυνε τὸν Γερμανὸν καὶ τοὺς συνεργάτας του τῆς συνόδου, πλὴν τοῦ Νικομηδείας Φιλοθέου (Φεβρουάριος 1894). Ἀντ᾽ αὐτῶν δὲ ἐκάλεσε τὸν Κυζίκου Νικόδημον καὶ συνεργάτας τοῦ τελευταίου. Ἡ πράξις αὕτη ἐκ τῶν ὑστέρων ἀπέδειξε τὴν παρὰ τῷ Νεοφύτῳ Η´ ἔλλειψιν συνέσεως.
Τὴν 19ην Ἰουνίου 1894 τὸν Νεόφυτον Η´ ἐπεσκέφθη εἰς τὴν ἕδραν αὐτοῦ ὁ βασιλεὺς τῆς Σερβίας Ἀλέξανδρος Α´ Ὀβρένοβιτς, ἐνῷ προηγουμένως εἶχεν ἔλθει πρὸς ἐπίσκεψίν του καὶ ἡ βασιλομήτωρ Ναθαλία (16 Μαρτίου 1892).
Κατὰ τὴν πατριαρχείαν τοῦ Νεοφύτου Η´ ἐνεφανίσθη τὸ σχολικὸν θέμα, ἐμπίπτον εἰς τὰς σχέσεις μεταξὺ Ἐκκλησίας καὶ πολιτείας. Συνέκειτο δὲ τοῦτο εἰς τὰ σχετικὰ μὲ τὸν τρόπον τῆς ἀναγνωρίσεως τῶν ἤδη λειτουργούντων ἡμετέρων σχολείων καὶ τὸν τρόπον ἱδρύσεως καὶ λειτουργίας τῶν νέων σχολείων. Τοῦτο ἐκανονίσθη κατόπιν συνεννοήσεων. Ἕτερον θέμα ὑπῆρξε το τῆς εἰσαγωγῆς τῆς διδασκαλίας τῆς ὀθωμανικῆς γλώσσης, ὅπερ καὶ διηυθετήθη διὰ τοῦ καθορισμοῦ τοῦ βαθμοῦ τῆς εἰσαγωγῆς τῆς ἐπισήμου γλώσσης τοῦ κράτους εἰς τὰ σχολεῖα ἡμῶν. Καθωρίσθη ὅπως κατὰ τὰ γενέθλια καὶ τὴν ἀνάρρησιν τοῦ σουλτάνου τελῶνται ἐπίσημοι δοξολογίαι ὑπὸ τοῦ πατριάρχου καὶ τῆς συνόδου εἰς τὸν πατριαρχικὸν ναόν.
Δι᾽ ἐγκυκλίου πρὸς τοὺς ἀρχιερεῖς ἐγνωστοποιήθη αὐτοῖς ὅτι ὁ κρύφα καὶ ἄνευ ἐπισκοπικῆς ἄδειας τελούμενος γάμος ἄκυρός ἐστιν. Ἐνεκρίθη ὁ καταρτισμὸς κτηματολογίου τῶν μονῶν. Συνέστη εἰς τὸ πατριαρχεῖον εἰδικὸν ταμεῖον ἀποθεματικοῦ κεφαλαίου, μὲ πρώτην εἰσφορὰν 1200 λ. Τ. ὑπὸ τοῦ μεγαλεμπόρου Ἀλεξάνδρου Φωτιάδου. Ἐγένοντο περὶ τὰς 50 προαγωγαὶ ἀρχιερέων.
Τὴν 8ην Μαρτίου 1894 τὰ τέως εἰς τὴν ἐπαρχίαν Ἐρσεκίου ὑπαγόμενα, ἐκτὸς δὲ τῆς αὐστριακῆς κατοχῆς μείναντα, τμήματα Τάσλιτζας καὶ Πριεπόλεως ὡς καί τινες ἄλλαι κῶμαι προσηρτήθησαν ἐκκλησιαστικῶς εἰς τὴν γειτνιάζουσαν ἐπαρχίαν Ῥασκοπρεσρένης. Ἐτροποποιήθησαν, ἀναθεωρήθησαν καὶ ἐξεδόθησαν νέοι κανονισμοὶ διὰ διάφορα ἱδρύματα. Τὴν 19ην Σεπτεμβρίου 1893 ἐτελέσθησαν τὰ ἐγκαίνια τοῦ ἐν Πέραν Ζωγραφείου γυμνασίου. Ἐγένοντο ἔρανοι πρὸς ἀνοικοδόμησιν τῆς ὑπὸ τοῦ σεισμοῦ καταρρευσάσης τὴν 28ην Ἰουνίου 1894 θεολογικῆς σχολῆς τῆς Χάλκης καὶ τῶν ἱ. ναῶν, σχολῶν καὶ φιλανθρωπικῶν καθιδρυμάτων. Κατεδείχθη ἐνδιαφέρον διὰ τὸ μοναστηριακὸν ζήτημα. Τὸν Φεβρουάριον 1893 ἐξοφλήθησαν τὰ χρέη τοῦ ἐν Μόσχᾳ πατριαρχικοῦ μετοχίου διὰ δωρεὰς τοῦ αὐτοκράτορος τῆς Ῥωσσίας Ἀλεξάνδρου Γ´.
Ἡ κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 1894 γενομένη ἀπὸ τῆς συνόδου ἀπομάκρυνσις τοῦ Ἡρακλείας Γερμανοῦ καὶ τῶν ὁμοφρόνων αὐτῷ ἀρχιερέων καὶ ἡ ἀντικατάστασις τούτων διὰ τοῦ Κυζίκου Νικοδήμου καὶ τῶν συνεργατῶν του Ἰωακειμικῶν, καθὼς καὶ ἡ ἐν τῷ ἐθνικῷ μικτῷ συμβουλίῳ ἀντικατάστασις τῶν μελῶν αὐτοῦ διὰ νέων ἐπέφερε τὴν εἰς τὰ δύο σώματα διὰ πρώτην φορὰν κατίσχυσιν τῶν Ἰωακειμικῶν. Οὗτοι, χρησιμοποιήσαντες ὡς ὄργανον τὸν Κυζίκου Νικόδημον ἀνέμενον τὴν κατάλληλον εὐκαιρίαν διὰ νὰ καταβιβάσωσι τοῦ θρόνου τὸν πατριάρχην. Πράγματι δὲ εὗρον τὴν εὐκαιρίαν ταύτην. Ἐγνώσθη ὅτι ἡ πολιτεία ἐξέδιδε τὸν Ἀπρίλιον 1894 τρία νέα βεράτια ὑπὲρ τῶν βουλγάρων μητροπολιτῶν εἰς τὴν Μακεδονίαν. Ἀπεφασίσθη ὅπως γραφῇ καὶ σταλῇ εἰς τὰς ἀδελφὰς ὀρθοδόξους Ἐκκλησίας σχετικὴ ἐγκύκλιος (Ἰούλιος 1894). Τὸ θέμα τῆς προετοιμασίας, συντάξεως, ὑποβολῆς εἰς τὴν σύνοδον, ψηφίσεως, ὑπογραφῆς καὶ ἀποστολῆς τῆς ἐγκυκλίου ταύτης ὑπὸ τοῦ πατριάρχου ἐκράτησεν ἐπὶ μῆνας, τοῦ πατριάρχου ἀναβάλλοντος διαρκῶς τὴν ὑπογραφὴν καὶ ἀποστολὴν ταύτης. Τὰ δύο σώματα, αἰτιώμενα τὸν πατριάρχην, εὗρον εὔκαιρον τὴν περίστασιν ὅπως προβοῦν εἰς τὴν παῦσιν ἢ παραίτησιν αὐτοῦ.
Ὁ πατριάρχης πληροφορηθεὶς τὰ τεκταινόμενα ἀνεκοίνωσεν εἰς τὸν Νικομηδείας Φιλόθεον, τὸν συνεργάτην τοῦ Κυζίκου, ὅτι σκοπεύει νὰ παύσῃ τὸν τελευταῖον καὶ ἀντ᾽ αὐτοῦ νὰ καλέσῃ συνοδικὸν τὸν Ἡρακλείας Γερμανόν. Οἱ Ἰωακειμικοὶ λαβόντες γνῶσιν τούτου δὲν ἀφῆκαν εἰς τὸν πατριάρχην κατάλληλον χρόνον διὰ νὰ θέσῃ εἰς ἐφαρμογὴν τὰ σχέδια του. Συγκαλέσαντες τῇ ἀδείᾳ τοῦ πατριάρχου τὰ δύο σώματα εἰς τὰ πατριαρχεῖα τὴν Τρίτην 25ην Ὀκτωβρίου 1894 ἀπεφάσισαν παμψηφεὶ ὅπως ζητήσωσι παρὰ τοῦ πατριάρχου τὴν παραίτησίν του, ὑπογράψαντες ἅπαντες τὸν σχετικὸν μαζπατᾶν. Πενταμελὴς ἐπιτροπὴ ἐκ τῶν Κυζίκου Νικόδημου, Νικομηδείας Φιλόθεου, Μηθύμνης Νικηφόρου, Κ. Ἀνανιάδου καὶ Ζήση Θ. Ζήση, μεταβάντες παρὰ τῷ πατριάρχῃ ὑπέβαλον αὐτῷ τὴν ἀπόφασίν των ταύτην, ὅστις ἀμέσως τὴν ἀπεδέχθη, διατάξας τὸν μ. πρωτονοτάριον Ἰωάννην Τανταλίδην ὅπως σύνταξη ἔγγραφον κανονικὴν ἀπὸ τοῦ θρόνου παραίτησίν του. Ταύτην ὑπέγραψεν ἀμέσως (25 Ὀκτωβρίου 1894).
Τὴν ἑπομένην Τετάρτην 26ην Ὀκτωβρίου 1894 τοποτηρητὴς ἐξελέγη ὁ Προύσης Ναθαναήλ. Ὁ δὲ πατριάρχης τὴν πρωῑαν τῆς ἀκολουθούσης Πέμπτης 27 Ὀκτωβρίου 1894, ἀφοῦ ἐψάλη πρὸ τῆς ἱ. εἰκόνος τῆς Παμμακάριστου ἡ εἰθισμένη παράκλησις, κατηυθύνθη εἰς τὴν ἀποβάθραν τοῦ Φαναρίου. Δι᾽ εἰδικῆς ἀτμακάτου, εἰς τὴν διάθεσίν του τεθείσης ὑπὸ τῶν Φωσκόλου - Μάγκου κατηυθύνθη εἰς τὴν Ἀντιγόνην· καὶ ἐγκατέστη εἰς τὴν ἄλλοτε οἰκίαν τοῦ Ζαχάρωφ, τὴν ὁποίαν εἶχεν ἀγοράσει πρὸ ὀλίγων μηνῶν ἀντὶ 800 λιρῶν, ἀντιτίμου τῆς πωληθείσης πολυτίμου σιγαροθήκης, τῆς εἰς αὐτὸν ὑπὸ τοῦ σουλτάνου δωρηθείσης, διαμένων ἔκτοτε μετὰ τοῦ ἀνεψιοῦ αὐτοῦ καθηγητοῦ Κ. Παπακωνσταντίνου.
Ὁ πρώην ΚΠόλεως Νεόφυτος Η´ ἀπέθανε τὴν νύκτα τοῦ Σαββάτου 4 Ἰουλίου πρὸς τὴν Κυριακὴν 5 Ἰουλίου 1909 εἰς τὴν ἐν Ἀντιγόνῃ κατοικίαν του, 70 ἐτῶν καὶ καταβεβλημένος σωματικῶς. Ὁ νεκρὸς μετεφέρθη ὑπὸ τοῦ Σωζοαγαθουπόλεως Δωροθέου εἰς τὴν Μονὴν τῆς Ἁγίας Τριάδος τῆς Χάλκης, ἔνθα τὴν μετὰ μεσημβρίαν τῆς Κυριακῆς 5ης Ἰουλίου 1909 ἐτελέσθη ἡ κηδεία αὐτοῦ ὑπὸ τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριάρχου Ἰωακεὶμ Γ´, μετὰ τῶν ἀρχιερέων Νικαίας Ἱερωνύμου, Δράμας Χρυσοστόμου, Διδυμοτείχου Φιλαρέτου, Ξάνθης Ἰωακείμ, Ἐλασσῶνος Πολυκάρπου, Προκοννήσου Σωφρονίου καὶ 40 Ἐκκλησιῶν Ἀνθίμου. Τὸν ἐπικήδειον ἐξεφώνησεν ὁ δευτερεύων τῶν πατριαρχικῶν διακόνων Εἰρηναῖος, τοῦ πατριάρχου προσθέσαντος καὶ ὀλίγας λέξεις ἐπὶ τῇ εὐκαιρίᾳ ταύτῃ. Ὁ νεκρὸς ἐτάφη εἰς τὸ παρὰ τὸν περίβολον τῆς θεολογικῆς σχολῆς Νεκροταφεῖον αὐτῆς, χωρὶς φαίνεται νὰ ληφθῇ ἰδιαιτέρα μέριμνα περὶ τοῦ τάφου του. Ὁ Ῥόδου Ἀπόστολος τὸ 1921, ἐλθὼν εἰς τὴν πόλιν ἡμῶν, ἐπεζήτησε νὰ προσκύνησῃ εἰς τὴν θεολογικὴν σχολὴν τὸν τάφον τοΰ προστάτου του Σάρδεων Μιχαὴλ Κλεοβούλου, καὶ παρεμπιπτόντως ὁμιλεῖ περὶ τοῦ τάφου τοῦ Νεοφύτου Η´. «Ὅταν κατὰ τὸ 1921 μετέβην ἢ μᾶλλον ἀπήχθην εἰς Κ/πολιν, ἐκ τῶν πρώτων ἐζήτησα νὰ προσκυνήσῳ τὸν Τάφον τοῦ Ἁγίου τούτου ἀνδρός. Ὡδηγήθην εἰς τὸ ἐν τῷ δάσει Νεκροταφεῖον τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς. Παρὰ τὴν εἴσοδον ἀκριβῶς μ᾽ εἶπον ὅτι ἧτο τεθαμμένος, χωρὶς ἓν Σῆμα χωρὶς ἕνα Σταυρόν. Παραπλεύρως, μὲ τὴν αὐτὴν ἀφάνειαν, μ᾽ εἶπον ὅτι ἀνεπαύετο εἰς ἐκ τῶν χρηστοτέρων Πατριαρχῶν τῶν κάτω χρόνων, ὁ Πατριάρχης Νεόφυτος ὁ Η´. Τὴν ἐπιοῦσαν κατελθὼν εἰς τὴν Ἱ. Σύνοδον ἔκαμα πολὺν λόγον διὰ τὴν ἀστοργίαν ταύτην τῆς Ἐκκλησίας πρὸς τοὺς ἀφιερώσαντας εἰς αὐτὴν ὅλην τὴν ζωήν των. Μάλιστα ὁ Πατριάρχης Μελέτιος μ᾽ ἔκαμε τὴν παρατήρησιν ὅτι πολὺ ἐταφολογήσαμεν, εἰς ὃ ἀπήντησα ὅτι, ἐὰν δὲν ταφολογήσωμεν, δὲν θὰ ἀρετολογήσωμεν. Οὕτως ἀπεφασίσθη τότε Συνοδικῶς ὅπως συστηθῇ μία Ἐπιτροπὴ ὑπὸ τὴν Προεδρείαν μου, ἥτις νὰ φροντίσῃ περὶ αὐτῶν χωρὶς νὰ θιγῇ τὸ Ἐθνικὸν Ταμεῖον, τὸ ὁποῖον εὑρίσκετο εἰς δεινὴν οἰκονομικὴν καχεξίαν. Καὶ διὰ μὲν τὸν Πατριάρχην Νεόφυτον κατωρθώθη νὰ ἀνεγερθῇ εἷς εὐπρόσωπος Τάφος ἐπὶ τόπου». Ὁ εὐπρόσωπος οὗτος τάφος σήμερον παραμένει ὁ πλέον ἁπλοῦς ἐξ ὅλων τῶν πατριαρχικῶν τάφων, τόσον ὡς πρὸς τὴν κατασκευήν, ὅσον καὶ τὴν χρησιμοποιηθεῖσα ὕλην καὶ τὴν παρακολούθησιν. Τὸ κέντρον αὐτοῦ εἶναι ἁπλοῦν χῶμα. Περιβάλλεται ἐξ ἑνὸς μικροῦ τοιχώματος, περίπου 20-25 ἑκατοστομέτρων. Εἰς τὴν κεφαλὴν τοῦ τάφου εὑρίσκεται ἐμπεπηγμένος εἷς μετάλλινος σταυρός, ἐπὶ τοῦ ὁποίου φέρεται μία πινακὶς (σχήματος ταινίας, καρδίας), ἐφ᾽ ἧς εἶναι γεγραμμένον το ἑξῆς: ΝΕΟΦΥΤΟΣ Η´.
Βασίλειος Σταυρίδης
«Οἱ Οἰκουμενικοὶ Πατριάρχαι»
1860 - Σήμερον
|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου