Ο Μητροπολιτικός Ιερός Ναός του Αγίου Νικόλαου -Ελευθερουπόλεως

Αγαπητός αδελφός και φίλος, είχε την ευγενή καλοσύνη να μου αποστείλει κάποιες φωτογραφίες του Ιστορικού Μητροπολιτικού Ι.Ν. Αγίου Νικολάου -Ελευθερουπόλεως τις οποίες και δημοσιεύω, για την γνωριμία των αναγνωστών των Ιερατικών Στοχασμών, με τον μνημειακό αυτό Ναό, που κοσμεί όχι μόνον την πόλη της Ελευθερουπόλεως, αλλά και ολόκληρη την ιστορική Μητρόπολη μας.

Ο Ι.Ναός χιονισμένος...

Η Ιστορία του Ναού στο πέρασμα των χρόνων... 

Η Ελευθερούπολη έχει δύο ενορίες. Την ενορία του Αγίου Νικολάου, όπου είναι και ο Μητροπολιτικός Ναός της Μητροπόλεως μας και την ενορία του Αγίου Ελευθερίου. Είναι δύο ενορίες οι οποίες επιτελούν, με την ευλογία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου μας, ένα ζωηρό εκκλησιαστικό, λειτουργικό και κοινωνικό έργο στην πόλη της Ελευθερούπολης. Αξίζει να αναφερθεί ότι λόγω της επεκτάσεως της πόλεώς μας έχουν αρχίσει η διαδικασίες, από τον Ποιμενάρχη μας, για την ανέγερση Νέου Μεγαλοπρεπούς Ναού και την ίδρυση μιας νέας ενορίας. Και πιστεύουμε ότι Θεού θέλοντος, σύντομα θα εκπληρωθεί η επιθυμία αυτή του Μητροπολίτου μας.  

Ο Άγιος Νικόλαος είναι ένας ιστορικός Ναός, και υπάγεται στην 12^η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων με έδρα την Καβάλα. Η Ιστορία του όπως και θα αναφέρουμε εν συντομία είναι μεγάλη και σπουδαία. Φαίνεται πως ο τόπος της ανέγερσής του Ιερού Ναού τον 4^ο με 5^ο αιώνα είχε χρησιμοποιηθεί προηγουμένως από τους χριστιανούς της περιοχής για ανέγερση παλαιοχριστιανικής Βασιλικής, και μάλιστα σε ένα χώρο όπου στα Ρωμαϊκά χρόνια κατείχε και πάλι θέση ιερή, αφού κάτω από το ιερό βήμα του Ναού υπήρχε ένας τάφος κάποιου νεαρού Ρωμαίου Στρατιώτου. Δυστυχώς όμως λόγω των βαρβαρικών επιδρομών που έγιναν στην πόλη, παραμένει άγνωστη η τύχη του Παλαιοχριστιανικού Ναού. Η σύσταση επισκοπής για την περιοχή της Ελευθερούπολης, η οποία είχε και την εποπτεία του Ναού, αναφέρεται ιστορικά περίπου μετά τον 9^ο αιώνα.   

Το 1759 περίπου, μετά την λαίλαπα των σταυροφοριών και το έρεβος της Τουρκοκρατίας η Δημογεροντία του τότε ανθηρού Πραβίου (έτσι ονομαζόταν τότε όπως προείπαμε η Ελευθερούπολη), πήρε την άδεια για την ανέγερση του γραφικού Ναού του Αγίου Νικολάου και με σκοπό να κερδίσουν ύψος, γίνεται περίπου υπόσκαπτος. Και έτσι υπόσκαπτος παραμένει μέχρι και σήμερα. 

Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση του Ναού είναι από πλούσια σχιστολιθικά πετρώματα από το βουνό του  Παγγαίου, όπως επίσης και από κάποια μαρμάρινα σπαράγματα, τα οποία και μας προδίδουν την ύπαρξη κάποιου προγενέστερου ναού.

Η παράδοση της τοπικής μας εκκλησίας μας αναφέρει ότι ο Ναός ετιμάτο από τους πρώτους Χριστιανικούς αιώνες στο όνομα του Αγίου μεγαλομάρτυρα Μηνά. Όταν όμως έγινε η μεταφορά της επισκοπής Ελεθερουπόλεως το 1889 από το Ελευθερές (μία κωμόπολη κοντά στην Ελευθερούπολη) στο Πράβη , η παράλληλη μητρόπολη Ανακτορουπόλεως η οποία είχε έδρα τις Ελευθερές –μετά την αποχώρησή της από την περιοχή του κάστρου της Νέας Περάμου (που είναι μια παραθαλάσσια πόλη της Μητροπολέως μας)  η οποία ετιμούσε, ως παραθαλάσσια περιοχή τον Άγιο Νικόλαο. Μετέφερε τότε και το όνομα του θαλασσινού Αγίου στο Νέο Μητροπολιτικό Ναό, οπότε και υποβαθμίστηκε θα λέγαμε σε δεύτερη μοίρα η μνήμη του Αγίου Μηνά. Οι Χριστιανοί βέβαια της περιοχή μας τιμούν εξίσου το ίδιο και τους δύο μεγάλους αγίους της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας.

Πρέπει να αναφερθεί ότι ο Ναός του Αγίου Νικολάου έως και το 1912 χρησιμοποιείτο και ως Κοιμητηριακός Ναός της πόλεως, κάτι που ήταν πολύ συνηθισμένο και σε παλαιές ενορίες της Μητροπόλεως μας.  Το 1931 όμως μετά την Μικρασιατική καταστροφή, ήρθαν και εγκαταστάθηκαν σε χώρο κοντά στον ναό του Αγίου Νικολάου πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη, με αποτέλεσμα ο χώρος του Αγίου Νικολάου να γίνει ένας συγκοινωνιακός κόμβος, θα λέγαμε και έτσι να μεταφερθεί το κοιμητήριο σε μία άλλη περιοχή της πόλεως. 

Το εσωτερικό του Ι.Ν. Διακρίνονται οι λειψανοθήκες μέσα στις οποίες φυλάσσονται τμήματα των Ιερών Λειψάνων του Αγίου Μηνά και του Αγίου Νεκταρίου.

        Ο ιστορικός μας ναός είναι κτισμένος στην μέση μίας μεγάλης κυκλικής πλατείας της πόλεως. Το 1915 κτίστηκε ένας ψηλός τοίχος περίπου 3,5 μέτρα, το οποίο βέβαια σήμερα δεν υπάρχει, και είχε σκοπό να προφύλαξη το εσωτερικό περίβολο του ναού. Όπως επίσης την ίδια χρονιά ανυψώθηκε από τους πρόσφυγες της Θράκης, ένα λαμπρό καμπαναριό με ύψος περίπου 11 μέτρα. Όπου και αυτό σήμερα δεν υπάρχει.

  Υπήρξε κάποια προδιάθεση περίπου το 1961 να κατεδαφιστεί ο παλαιός αρχαιολογικός ναός και να κατασκευαστή μία καινούργια πιο μεγάλη και πιο λειτουργική Εκκλησία, αλλά ευτυχώς τότε με υπουργική απόφαση ο Ναός κηρύχθηκε διατηρητέο ιστορικό μνημείο και έτσι δεν μπόρεσαν επιτύχουν την κατεδάφισή του.

Παρόλο που στης 31 Δεκεμβρίου του 1971 ο ναός καταστράφηκε από πυρκαγιά σχεδόν ολοσχερώς, και έμειναν μόνο οι εξωτερικοί τοίχοι του ναού. Κάποιοι βρήκαν την ευκαιρία να το χρησιμοποιήσουν ως αφορμή για την ανέγερση ενός νέου ναού, αλλά και πάλι με την άρνηση της επιμελήτριας αρχαιοτήτων Καβαλάς η οποία και αποφάσισε την αναστήλωση του Ναού, δεν κατάφεραν να επιτύχουν την ανέγερση νέας Εκκλησίας.

 Η πυρκαγιά του 1971 κατάστρεψε σχεδόν ολοσχερώς το ξυλόγλυπτο τέμπλο του Ναού, το Δεσποτικό θρόνο, τον άμβωνα τα οποία ήταν σκαλιστά  και η αξία τους ήταν ανεκτίμητη. Επίσης έκαψε 54 εικόνες του 18^ου και 19^ου αιώνος και αυτές μεγάλης ιστορικής αξίας, και όλους τους σκαλιστού ξύλινους κίονες. Το μόνο που πρόλαβε να σώσει ένας κάτοικος της πόλεως ήταν η εικόνα του Αγίου Μηνά που είναι και αυτή του 18^ου αιώνα και φυλάσσετε έως και σήμερα στο ναό. Και κάποια λειτουργικά σκεύη τα οποία φυλάσσονται σε σκευοφυλάκιο του ναού μας.

Το 1975 αποφασίστηκε, όπως αναφέραμε, από την Αρχαιολογική Υπηρεσία η ολοκλήρωση της αποκατάσταση του ναού. Η ανακατασκευή αφορούσε την στέγη, το δάπεδο, τον γυναικωνίτη, και την αποκατάσταση των εσωτερικών τοίχων. Ενώ η αμμοβολή των εξωτερικών τοίχων που έγινε, ανέδειξε τα αρχιτεκτονικά μέλη της παλαιοχριστιανικής βασιλικής που είχαν χρησιμοποιηθεί σαν οικοδομικό υλικό για την κατασκευή του.  Ο ανακατασκευασμένος πλέον μέχρι σήμερα ναός είναι διακοσμημένος με βυζαντινές αγιογραφίες και με ένα νέο ξυλόγλυπτο τέμπλο με εικόνες αγιογραφημένες από το αγιογραφικό εργαστήριο των Δανιηλαίων στα Κατουνάκια του Αγίου Όρους.  

Από τότε μέχρι και σήμερα εξυπηρετεί της λατρευτικές ανάγκες όχι μόνο των Ελευθερουπολιτών, οι οποίοι λατρεύουν και είναι πολύ συνδεδεμένη με τον ναό, αλλά και πολλών προσκυνητών, που με ευλάβεια προσέρχονται καθημερινά σε αυτό το σεμνό και απέριττο θα λέγαμε μνημείο της Μητροπόλεως μας.  

Επίσης  ο ναός μας λόγο το ότι είναι σε βάθος 2 μέτρων από την Γή το φυσικό φως είναι περιορισμένο, και σου δημιουργεί μία αίσθηση ότι βρίσκεσαι σε κάποια κατακόμβη. Σε υποβάλει κάπως, καθώς αυτό το επιβλητικό ημίφως σου θυμίζει τα δύστυχα χρόνια της Ρωμιοσύνης, όπου υπό την προστασία των υψηλών τοίχων, και της πυκνής βλάστησης των θάμνων ερχόταν κάθε χριστιανική ψυχή για να ψάλλει τον επιλύγχιον ύμνον «Φως ιλαρόν» . Είναι με λίγα λόγια ένας πανέμορφος, ένας ταπεινός  και κατανυκτικός ναός, ο οποίος στολίζει την πόλη μας.

 Στις 6 Δεκεμβρίου του 2009, ημέρα της εορτής του Αγίου Νικολάου  αξιωθήκαμε να πραγματοποιήσουμε μία εκδήλωση με αφορμή τη συμπλήρωση των 250 χρόνων από την ανέγερση του Μητροπολιτικού Ιερού Ναού μας, στο αμφιθέατρο Δημοκρατίας του Δήμου μας.

Έτσι περίπου έχει με λίγα λόγια η ιστορία των 250 ετών του Μητροπολιτικού Ιερού Ναού μας του Αγίου Νικολάου. Αποτελεί το περίβλεπτο κέντρο της θρησκευτικής ζωής του τόπου.  Και όπως σας είπα ο πιστός λαός μας τρέφει απέναντί του απεριόριστον σεβασμόν.  Τιμά δε και τους δύο Αγίους μας και τον Άγιο Νικόλαο και τον Άγιο Μηνά όπου έχουμε την ευλογία ενός  τεμαχίου του Ιερού Λειψάνου Του.

  (Απόσπασμα ομιλίας του Πανοσιολογιωτάτου Αρχιμανδρίτου κ. Χρυσοστόμου Μπένου - Πρωτοσυγκέλλου της Ι.Μ. Ελευθερουπόλεως, από σχετική εκδήλωση με αφορμή την συμπλήρωση 250 ετών παρουσίας του Μητροπολιτικού Ναού)