Σεβασμιώτατε, κ.
Δήμαρχε, σεβαστοί συμπρεσβύτεροι, αξιότιμοι κυρίες και κύριοι. Η μελέτη
ζωής και του έργου της πολυσήμαντης προσωπικότητας του Μακαριστού Μητροπολίτου
Ελευθερουπόλεως κυρού Σωφρονίου, αποτελεί ένα ιερό καθήκον στην μνήμη ενός
Ιεράρχου που για τρεις περίπου δεκαετίες ποίμανε τον ευλογημένο λαό της
Ελευθερουπόλεως και γενικότερα της κατά Παγγαίον Εκκλησίας.
Ένας Ιεράρχης του Οικουμενικού Θρόνου που εξαναγκάστηκε σε παραίτηση από τον Θρόνο του μέσα από περίεργες εν πολλοίς διαδικασίες που απετέλεσαν και το έναυσμα της ενασχολήσεως, έρευνας και καταγραφής της εκπονηθείσας Διδακτορικής μου Διατριβής, στην Θεολογική Σχολή του Α.Π.Θ. ελάχιστον μέρος της οποίας αποτελεί η παρούσα εισήγηση στο 1ο αυτό Συνέδριο τοπικής Ιστορίας του Παγγαίου.
Και ασφαλώς, δεν θα μπορούσε
να απουσιάζει από ένα τέτοιο πρωτόγνωρο για τα δεδομένα της τοπικής κοινωνίας
επιστημονικό συνέδριο, μία εισήγηση για έναν Ιεράρχη της τοπικής Εκκλησίας που
συντρόφεψε το εκδιωχθέν ποίμνιο του από την Ανατολική Θράκη έως και την
Ανατολική Μακεδονία. Μάλιστα, ακόμα περισσότερο για έναν αδικημένο
Μητροπολίτη που στα χρόνια που πέρασαν το μόνο που μας υπενθυμίζει την
τριακονταετή παρουσία του στην Ελευθερούπολη είναι ένα κενοτάφιο που φιλοξενεί
τα λείψανα του έξωθεν του Καθεδρικού της Ελευθερουπόλεως Ναού για την μεταφορά
των οποίων μερίμνησε ο μετέπειτα διάδοχος του στον Θρόνο Μητροπολίτης Αμβρόσιος
ο υπερδραστήριος και δημιουργικός αυτός Ιεράρχης.
Ο Σωφρόνιος Σταμούλης (κατά
κόσμον Σωτήριος) γεννήθηκε στη Σηλυβρία της Ανατολικής Θράκης στις 21
Ιανουαρίου 1875[1]. Οι γονείς του ονομάζονταν Αναστάσιος και Ξανθίππη Σταμούλη.
Σε ηλικία 18 ετών αποφοίτησε από τη Πατριαρχική Μεγάλη του Γένους Σχολή[2]. Κατόπιν φοίτησε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η
επιλογή αυτή ήταν απαίτηση του πατέρα του, αφού «όνειρο της ζωής του
(Αναστασίου Σταμούλη) ήταν να τον έβλεπε κάποτε Δικηγόρο στην Πόλη και νομικό
Σύμβουλο των Πατριαρχείων, Μέγα Δικαιοφύλακα και να ευφραινόταν τότε η ψυχή του
και ας πέθαινε μετά»[3]. Το 1898 ανακηρύχθηκε διδάκτορας της Νομικής και στη συνέχεια
μετέβη στα Πανεπιστήμια της Γοτίγγης, του Βερολίνου και της Ιένας όπου σπούδασε
Θεολογία και Παιδαγωγική. Το 1904 ανακηρύχθηκε για δεύτερη φορά διδάκτορας,
στον κλάδο αυτήν την φορά της Φιλοσοφίας[4].
Στις 12 Νοεμβρίου 1906
χειροτονήθηκε διάκονος και τον Μάρτιο του επόμενου έτους πρεσβύτερος και
αρχιμανδρίτης. Αμέσως διορίστηκε αρχιερατικός επίτροπος Νάουσας. Μετά από
ένα χρόνο διορίσθηκε αρχιερατικός επίτροπος Καβάλας η οποία τότε υπαγόταν στη
μητρόπολη Ξάνθης, όπου υπηρέτησε για μία διετία[5]. Λόγω της σφοδρής αντίδρασης των Τούρκων στην εθνική του
δράση, το Πατριαρχείο διόρισε τον Σωφρόνιο πατριαρχικό επόπτη των ορθοδόξων
σχολείων της Κωνσταντινουπόλεως. Στη θέση αυτή ο Σωφρόνιος παρέμεινε για εννιά
χρόνια. Στις 28 Φεβρουαρίου 1917 ο Σωφρόνιος εξελέγη μητροπολίτης Μυριοφύτου
και Περιστάσεως, όπου παρέμεινε μέχρι τον Νοέμβριο του 1922[6]. Στις 7 Οκτωβρίου 1924 του ανακοινώθηκε η μετάθεσή του στη
μητρόπολη Βερροίας και ακολούθως στις 19 Νοεμβρίου 1927 μετατέθηκε, για
τελευταία φορά στη ζωή του, στη χηρεύουσα μητρόπολη της Ελευθερουπόλεως[7], εις διαδοχήν του κοιμηθέντος από Μελενίκου και μετά ταύτα
Γρεβενών, Μητροπολίτου Ελευθερουπόλεως Αιμιλιανού Δραγούλη.
Την περιοχή αυτή την ποίμανε
μέχρι το 1958, οπότε και αναγκάστηκε να παραιτηθεί. Τα τελευταία δύο χρόνια της
ζωής του, μέχρι την κοίμησή του στις 19 Αυγούστου 1960, τα έζησε ειρηνικά στην
Αθήνα. Ο μητροπολίτης Σωφρόνιος Σταμούλης (1927-1958), όπως όλοι
γνωρίζουμε, με την έντονη θεολογική, φιλοσοφική και ιστορική του μόρφωση,
ποίμανε για περισσότερα από 30 χρόνια μία δύσκολη μητρόπολη, σε κρίσιμους για
το έθνος χρόνους.
Πολλοί έχουν ήδη μιλήσει και
γράψει για τον μακαριστό μητροπολίτη Ελευθερουπόλεως Σωφρόνιο
Σταμούλη. Είναι γνωστό ότι έχουν τονίσει, μεταξύ άλλων, την ταπεινή
επαφή του με το ποίμνιο. Δεν ήταν ποτέ ακατάδεχτος αλλ’ αντιθέτως υπήρξε
κοινωνικός με τους επισκέπτες του, ακόμα και με τους πιο απλούς ανθρώπους.
Ήθελε να μαθαίνει, με έκδηλο ενδιαφέρον, από αυτούς τα προβλήματα του ποιμνίου
του. Δεν δίσταζε να δέχεται στην μητρόπολή του ακόμα και μαθητές γυμνασίου[8]. Η πόρτα της μητρόπολης ήταν πάντα ανοιχτή για όλους.
Κανείς δεν ξεχνά την
πολύπλευρη εθελοντική του δράση. Εκτός από την γνωστή κατάταξή του, στην ηλικία
των 22 ετών, ως εθελοντής στον στρατό, με τον βαθμό του δεκανέα στον
ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897[9], είναι γνωστή και η εθελοντική ανάληψη της διδασκαλίας των
θρησκευτικών στο γυμνάσιο της μητρόπολής του[10].Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Νομικός και Ιστοριοδίφης κ.
Θεόδωρος Λυμπεράκης στο οποίον οφείλουμε την διάσωση του αρχείου του Σωφρονίου
αλλά και μέρους του αρχείου της Μητροπόλεως: « είναι χαρακτηριστικό, το κάλεσμα
που ο ίδιος απηύθυνε στις 23 Δεκεμβρίου του 1940 προς τις Ελληνίδες της
επαρχίας του, να μιμηθούν τις γυναίκες εκείνες που μέρα και νύχτα έπλεκαν
«μάλλινα περιπόδια» (κάλτσες) για τους Έλληνες στρατιώτες που βρίσκονταν στο
Αλβανικό μέτωπο, οι θαυμάσιες, πράγματι, ευχές που έγραψε και απηύθυνε προς τον
Θεό κατά της ιταλικής και αργότερα της Γερμανικής επιδρομής στην πατρίδα μας,
το μνημόσυνο υπέρ των θυμάτων της βουλγαρικής θηριωδίας κατά τα έτη 1941-1944,
το οποίο τέλεσε κατά το 1945 ή τα πατριωτικά ψηφίσματα υπέρ της ενώσεως της
Κύπρου με την Ελλάδα, την έκδοση των οποίων ο ίδιος προκάλεσε και το
συλλαλητήριο, το οποίο ο ίδιος διοργάνωσε, κατά το έτος 1950, ζητώντας επίσης
την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και πολλά άλλα, παρόμοιου πνεύματος έγγραφα»[11].
Μία μεγάλη του «αδυναμία» ήταν
ότι δεν μπορούσε να ακούει επώνυμα τουρκικής προέλευσης. Αμέσως τους τα
μετέτρεπε σε ελληνικά και με αυτά πλέον τους αποκαλούσε. Ονόματα γυναικών, όπως
Σουλτάνα, προέτρεπε να αλλαχθεί σε Βασιλική. Σε αρκετούς άρεσε αυτή
η αλλαγή και προχώρησαν, με νόμιμο τρόπο, στην οριστική αλλαγή των ονομάτων
τους[12]. Με τον ίδιο τρόπο τα μέχρι τότε τουρκικά ονόματα χωριών και
τοπωνυμίων τα μετέτρεψε σε ελληνικά. Μάλιστα στο Γενικό Αρχείο της Καβάλας
σώζονται προσωπικά έγγραφα του Σωφρονίου με την αναγραφή χωριών με τουρκικά
ονόματα και δίπλα οι αντίστοιχες ελληνικές μετονομασίες τους[13]. Κατά τη διάρκεια λοιπόν της Αρχιερατείας του η έδρα της
Μητροπόλεως από Πράβι μετονομάστηκε σε Ελευθερούπολη, ώστε να υπάρξει
συνταύτιση του ονόματος πόλεως και μητροπόλεως[14].
Δύο μόλις χρόνια από την
ανάληψη των καθηκόντων του αποφάσισε και έχτισε καινούριο ναό στη θέση του
μικρού ναϊδρίου του αγίου Ελευθερίου, με το ίδιο όνομα, ενώ οι εικόνες του
τέμπλου εικονογραφήθηκαν από τον γνωστό Κωνσταντινοπολίτη αγιογράφο Μίλτω[15]. Από το καμπαναριό της εκκλησίας αυτής χτυπούσε πένθιμα η
καμπάνα κάθε 29η Μαῒου, κατά την επέτειο της άλωσης της Πόλης,
ενώ χτυπούσε πανηγυρικά και ακολουθούσε δοξολογία κάθε φορά που ο ελληνικός
στρατός κατελάμβανε και μία καινούρια πόλη στον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940[16].
Ο Σωφρόνιος ήθελε το
πνευματικό και μορφωτικό επίπεδο των ιερέων να είναι ανεβασμένο. Δεν ανεχόταν
οι ρωμαιοκαθολικοί ιερείς, με τους οποίους είχε έρθει σε επαφή όσο σπούδαζε στη
Γερμανία, να είναι πιο μορφωμένοι από τους ορθοδόξους[17]. Ο μακαριστός αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ είχε πει το εξής: «Όλα
τα χρόνια έχω χειροτονήσει πολλούς, από διακόνους σε ιερείς, από ιερείς,
αρχιμανδρίτες σε αρχιερείς. Αλλά ποτέ ή σπάνια από λαϊκούς σε διακόνους. Γιατί
δεν τους γνωρίζω και δεν γνωρίζω αν όντως έχουν απο Θεού την κλήση ή κάποιος
τους επηρέασε ή γίνονται επιπόλαια. Αν η κλήση είναι από τον Θεό, τότε το ράσο,
η ιερωσύνη είναι ευλογία, μυστήριο, δύναμη και χαρά. Όταν όμως δεν είναι από
Θεού η κλήση, τότε δεν μπορεί κανείς να φανταστεί πόσο βαρύ είναι το ράσο και
τι πόνο κρύβει»[18]. Έτσι λοιπόν και ο Σωφρόνιος ένιωθε το βάρος της ιεροσύνης
και γι’ αυτό χειροτονούσε πολύ δύσκολα ιερείς. Όταν μετά τον Σωφρόνιο ανέλαβε ο
Αμβρόσιος Νικολάου (1958-1984), στη μητρόπολη Ελευθερουπόλεως βρήκε να
υπηρετούν μόνο δέκα ιερείς[19].
Για να μη μακρηγορήσω με μία
ατελείωτη αναφορά προσόντων του μακαριστού μητροπολίτη, θα αναφέρω ότι όλοι οι
βιογράφοι του, επιπρόσθετα τονίζουν την δημιουργικότητά του, τον ευαίσθητο
πατριωτισμό του, την απλότητά του, την πνευματική του καλλιέργεια, την ανδρεία
του και τέλος την ανιδιοτέλειά του.
Θα πρέπει να επισημανθεί ότι
τα στοιχεία που αναφέρθηκαν παραπάνω προέρχονται από λαϊκούς βιογράφους του
Σωφρονίου, οι οποίοι προσπάθησαν, θα πρέπει να ομολογήσουμε, με αρκετή
επιτυχία, να καταγράψουν προσωπικές εμπειρίες που είχαν από τον μητροπολίτη
τους. Κανείς δυστυχώς δεν ενδιαφέρθηκε να ερευνήσει και να καταγράψει τις
εμπειρίες κληρικών που υπηρέτησαν στην μητρόπολή του τα χρόνια που ο ίδιος την
ποίμανε. Γι’ αυτό και εγώ σήμερα, με την ευκαιρία που μου δίνεται σε αυτό το
συνέδριο, πολύ σύντομα και περιεκτικά, θα κοινοποιήσω ενώπιόν σας, για πρώτη
φορά, δύο πολύ σημαντικές προφορικές μαρτυρίες, των αξιοσέβαστων ιερέων του
μακαριστού πλέον π. Πέτρου Γιαρισκάνη και του π. Αθανάσιου Πυθαρά. Τέλος, θα
ήθελα να αναφερθώ και σε μία σημαντική μαρτυρία, την οποία την πληροφορήθηκα
τελευταίως από τον κ. Λάμπρο Τουφεξή, πρώην δήμαρχο Ελευθερουπόλεως.
1. Μαρτυρίες
του π. Πέτρου Γιαρισκάνη
(Ο μακαριστός πρωτοπρεσβύτερος
Πέτρος Γιαρισκάνης, υπήρξε από τις πρώτες χειροτονίες του μακαριστού
μητροπολίτου Ελευθερουπόλεως Αμβροσίου. Γεννήθηκε το 1928 και διετέλεσε
Προϊστάμενος του μητροπολιτικού ιερού ναού, αγίου Νικολάου
Ελευθερουπόλεως και αργότερα, του ιερού ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου
Ακροβουνίου, του οποίου πρωτοστάτησε στην εκ θεμελίων ανέγερση του, όπως επίσης
και σε άλλους ιερούς ναούς της μητροπόλεως Ελευθερουπόλεως. Πατέρας τριών
τέκνων, ως Πνευματικός της μητροπόλεως, επισφράγισε με την πολυετή παρουσία του
και την σεμνή του διακονία, την νεωτέρα εκκλησιαστική ιστορία της ευρύτερης
περιοχής Ελευθερουπόλεως. Κοιμήθηκε το πρωί της 24ης Αυγούστου 2011, σε
ηλικία 83 ετών).
Ο μακαριστός λοιπόν π. Πέτρος
Γιαρισκάνης μου διηγήθηκε πριν λίγα χρόνια την εξής ιστορία:
«Ο Σωφρόνιος ήταν
άνθρωπος δυναμικός. Απαιτούσε και από τους κληρικούς του, το ίδιο. Εάν
επέπληττε κατά την άσκηση των καθηκόντων του έναν κληρικό και εκείνος δεν
αντιδρούσε, εξαγριωνόταν. Ήθελε αντίδραση από τον άλλον που είχε απέναντι του.
Στο χωριό Κότσανη, σημερινό Ακροβούνι, υπήρξε ο Αρχιμανδρίτης Κάλλιστος
Αλεξανδρούλης. Κάποτε ήρθε σε μεγάλη προστριβή με τον Σωφρόνιο για κάποιο
ιδιαίτερο θέμα. Όταν ήρθε η ημέρα της μισθοδοσίας, πήγε στη μητρόπολη να
πληρωθεί. Έπρεπε να προσκομίσει ένα χαρτί με την υπογραφή του Δεσπότη. Ο
Σωφρόνιος συνήθως έκοβε ένα μικρό χαρτάκι, όποιο έβρισκε μπροστά του και έγραφε
επάνω ‘πληρωθείτω’, το σφράγιζε και με αυτό ελάμβανε το μισθό του ο ιερέας.
Μετά τη σύγκρουση, ο Σωφρόνιος πείσμωσε και δεν υπέγραφε το χαρτί. Πείσμωσε
όμως και ο ιερέας και δεν ήθελε να πάει να ζητήσει συγνώμη ώστε να
αποκατασταθούν οι σχέσεις. Αφού πέρασαν τέσσερις μήνες ο π. Κάλλιστος δεν
άντεξε στο οικονομικό αδιέξοδο στο οποίο είχε περιέλθει. Περνώντας ένα πρωινό ο
π. Πέτρος από το σπίτι του ιερέα, παιδί τότε ο ίδιος, βρήκε τον Αρχιμανδρίτη
Κάλλιστο να γράφει κάτι. Όταν τον ρώτησε τι ήταν αυτό εκείνος του
απάντησε «γράμμα σε αυτόν τον γρουσούζη», εννοώντας τον Δεσπότη. Σε ένα χαρτί
ονομάτων υπέρ υγείας, στην πίσω πλευρά του, είχε γράψει με το χέρι του την εξής
πρόταση: «Δεσπότη, πρόσεχε καλά μη με κλείσεις στας φυλακάς και από τα μαύρα
που φορώ, πιο μαύρα δεν έχει να βάλλω». Έστειλε τότε τον π. Πέτρο να το πάει
στην μητρόπολη. Εκείνος το παρέδωσε στον γραμματέα, ο οποίος με την σειρά του
το έδωσε στον Δεσπότη. Ο Σωφρόνιος κάλεσε τον π. Κάλλιστο στο κτίριο της
μητρόπολης. Εκείνος πήγε με διάθεση να τσακωθεί περισσότερο μαζί του. Φθάνοντας
στην πόρτα του γραφείου χτύπησε και ο Σωφρόνιος δεν απάντησε από μέσα. Τότε ο
ιερέας, έκανε το σταυρό του και άνοιξε την πόρτα απότομα: «Βρέ ανάγωγε, του
λέει ο Σωφρόνιος, δεν έπρεπε να σε λένε Κάλλιστο. Κάκιστο έπρεπε να σε
ονομάσουν.», Πριν αποχωρήσει ο π. Κάλλιστος, γυρνά απότομα και λέει στον
Δεσπότη: «Και σένα δεν έπρεπε να σε λένε Σωφρόνιο, διαμόνιο έπρεπε να σε
ονομάσουν» και έκλεισε απότομα την πόρτα. Η αντίδραση του Σωφρονίου ήταν να
ξεσπάσει σε δυνατά γέλια. Μετά από αυτό, ο μητροπολίτης του έστειλε όλους τους
μισθούς που δεν του είχε δώσει, αναδρομικά». Ο ιερέας ανταμείφθηκε όχι για τη
συγνώμη που δεν ζήτησε αλλά για την αντίπραξή του. Ο Σωφρόνιος λοιπόν είχε έναν
περίεργο δυναμισμό και μία περίεργη διάθεση να επικοινωνεί με τους
ιερείς του και όχι μόνο δεν επιζητούσε τη συγνώμη του άλλου, αλλά προσδοκούσε
την άμεση αντίδραση στις πράξεις του. Αναλογίζομαι, ποιος ιερέας θα μπορούσε
ποτέ να αποκαλέσει ‘δαιμόνιο’ τον Δεσπότη του και να μην τεθεί τουλάχιστον σε
αργία…
Επιπλέον, ο π. Πέτρος
Γιαρισκάνης μου ανέφερε το εξής περιστατικό: «Ο Σωφρόνιος είχε μια εμμονή με
την έκδοση αδειών τελέσεως γάμου, η οποία οφειλόταν στο ότι εξέδωσε άδεια γάμου
με την οποίαν νυμφεύθηκαν δύο κατά σάρκα αδέλφια. Με την απομάκρυνση των
Ελλήνων από την Ανατολική Θράκη, υπήρξαν περιπτώσεις που κάποιες οικογένειες
έχασαν τα παιδιά τους. Μετά από χρόνια δύο νέοι αποφάσισαν να νυμφευθούν. Μετά
την έκδοση της σχετικής άδειας, τελέσθηκε το μυστήριο του γάμου τους. Ένα
σημάδι στο μηρό της νύφης, έγινε αιτία να αποκαλυφθεί πως η νύμφη ήταν κατά
σάρκα αδελφή του συζύγου της. Το κορίτσι, είχε χαθεί το 1924 στην περίοδο της
αποκαταστάσεως του προσφυγικού πληθυσμού στην ελεύθερη Ελλάδα. Το τραγικό αυτό
περιστατικό έγινε αιτία ο Σωφρόνιος να θεωρήσει υπαίτιο τον εαυτό του για την
σύναψη αυτού του γάμου, τον οποίον και στη συνέχεια ο ίδιος ακύρωσε με την
έκδοση διαζευκτηρίου».
Η εξιστόρηση αυτής της
ιστορίας έρχεται σε πλήρη συμφωνία και με την αναφορά του κ. Ανδρέα Παπανδρέου,
στο βιβλίο του ‘Ο Μητροπολίτης Ελευθερουπόλεως Σωφρόνιος Σταμούλης όπως τον
γνώρισα’, ότι: «του Σωφρονίου του είχε γίνει έμμονη ιδέα μήπως αποτελέσει την
αιτία και παντρευτούν στενοί συγγενείς μεταξύ τους»[20].
2. Μαρτυρίες
του π. Αθανάσιου Πυθαρά
(Ο πρωτοπρεσβύτερος Αθανάσιος
Πυθαράς, χειροτονήθηκε την 21ην Δεκεμβρίου του 1958 Διάκονος και την
επομένην ημέρα Πρεσβύτερος από τον επίσης μακαριστό μητροπολίτη Ελευθερουπόλεως
Αμβρόσιο, ο οποίος και διαδέχτηκε τον μακαριστό Σωφρόνιο στον Θρόνο της
μητροπόλεως Ελευθερουπόλεως. Υπηρέτησε στις ενορίες Οφρυνίου, Κοκκινοχωρίου και
τελικώς μετετέθη το 1966 στον μητροπολιτικό ναό αγίου Νικολάου Ελευθερουπόλεως
από όπου και συνταξιοδοτήθηκε το 2007. Υπηρέτησε και ως Καθηγητής στη Μέση
Εκπαίδευση).
Ο π. Αθανάσιος συγκινημένος
μου εξιστόρησε τα εξής:
«Τον μακαριστό μητροπολίτη
Σωφρόνιο Σταμούλη, τον γνώρισα καλά, διότι και ως μαθητής του γυμνασίου Καβάλας
πολλές φορές τον επισκέφθηκα, αλλά και ως σπουδαστής του Ανωτέρου Φροντιστηρίου
Θεσσαλονίκης.
Ήταν μεγάλος νηστευτής. Στις
νηστείες έτρωγε φακές βραστές που τις βάφτιζε ‘κεφτέδες’ . Επισκεπτόταν συνεχώς
τις ενορίες. Σε κάθε χωριό που πήγαινε καθόταν μια εβδομάδα στο σπίτι του
ιερέα. Περνούσαν οι κάτοικοι του χωριού, συζητούσε μαζί τους και μάθαινε την
οικογενειακή τους κατάσταση.
Δύσκολα έδινε άδειες γάμου γι’
αυτό και οι περισσότεροι γάμοι γίνονταν στην Καβάλα. Δεν έδινε άδειες επειδή
κάποτε παρά λίγο να πάντρευε έναν ήδη παντρεμένο. Ήταν κάποιος από την
Κωνσταντινούπολη, παντρεμένος, με δύο παιδιά. Είχε έλθει στην Ελευθερούπολη και
εργαζόταν σε ένα φαρμακείο. Η γυναίκα και τα παιδιά του παρέμειναν στην
Κωνσταντινούπολη. Πήρε ψεύτικο χαρτί ότι ήταν άγαμος. Ο μητροπολίτης, επειδή
γνώριζε ότι ο υποψήφιος γαμπρός είχε μεταναστεύσει από την Πόλη, έστειλε στο
Πατριαρχείο έγγραφο με το οποίο ζητούσε πληροφορίες. Το Πατριαρχείο απάντησε
πως ήταν έγγαμος και μάλιστα με δύο παιδιά. Τότε ο Σωφρόνιος, αναζήτησε και
βρήκε τη γυναίκα του, της έστειλε χρήματα και την έφερε στην Ελευθερούπολη μαζί
με τα παιδιά τους. Ειδοποίησε τότε τον υποψήφιο να έρθει να παραλάβει την άδεια
γάμου και την κατάλληλη στιγμή του φανέρωσε τη γυναίκα και τα παιδιά του.
Ο Δεσπότης τον ρώτησε αν
γνωρίζει αυτήν την κυρία και τα παιδιά και μετά από καταφατική απάντηση του
είπε:
―Πάρε λοιπόν την γυναίκα σου
και τα παιδιά σου και πάτε στο καλό.
Είναι αξιοσημείωτο, ότι και ο
κ. Λάμπρος Τουφεξής, γέννημα – θρέμμα της Ελευθερουπόλεως στο βιβλίο του
‘Ψήγματα ιστορίας από έναν φιλίστορα’, πιστοποιεί την ύπαρξη αυτής της ιστορίας[21].
«Μετά από αυτό, δεν είχε καμία
εμπιστοσύνη ο Σωφρόνιος σε κανέναν. Ετοιμάζονταν γάμοι να γίνουν και οι νύφες
έβγαζαν τα νυφικά γιατί δεν τους έδινε άδεια. Ο κόσμος δυστυχώς δεν μπορούσε να
κατανοήσει την πολύ υπεύθυνη θέση του Σωφρονίου σε αυτό το θέμα».
Ήταν τελείως αφιλοχρήματος!
Επίσης καταγόταν από πλούσια οικογένεια. Ο πατέρας του τροφοδοτούσε τον
Ελληνικό Στρατό. Λέγεται ότι ο Σωφρόνιος έδωσε έναν τενεκέ λίρες στον βασιλιά
Κωνσταντίνο. Όταν κάποιος τον ρώτησε αν είναι αλήθεια, εκείνος το επιβεβαίωσε
λέγοντας:
«Αφού τον πήρα στην αγκαλιά
μου όταν ήταν μικρός».
Αν μου επιτρέπετε, θα ήθελα,
σε αυτό το σημείο, να προβώ σε μία μικρή παρένθεση. (Υπάρχει πληροφορία
ότι ο Σωφρόνιος τέλεσε το Μυστήριο της Βαπτίσεως του τότε Διαδόχου του Θρόνου,
Πρίγκιπα Κωνσταντίνου του Β΄. Μάλιστα κατά την έρευνα στο Γενικό Αρχείο
Καβάλας, υπάρχει πρόσκληση των Ανακτόρων προς τον μητροπολίτη Ελευθερουπόλεως
Σωφρόνιο, όπου αναφέρει τα εξής: Καθ’ Υψηλήν Βασιλικήν επιταγήν, ο Μέγας
Αυλάρχης και Μέγας τελέτάρχης, έχει την τιμήν όπως καλέση: Την
Αυτού Σεβασμιώτητα τον Μητροπολίτην Ελευθερουπόλεως εις την τελετήν του Αγίου
Βαπτίσματος της Αυτού Βασιλικής Υψηλότητος του επιδόξου Διαδόχου του Ελληνικού
Θρόνου, τελεσθησομένου εν τη Μεγάλη Αιθούση των Ανακτόρων το Σάββατον 20
Ιουλίου 1940 ώρα 10:45 π.μ.).
Αγαπούσε ιδιαίτερα τους
βασιλείς. Θεωρούσε άχρηστο τον ιεροκήρυκα που δεν έκανε κάποια αναφορά στον
Βασιλέα κατά την ώρα του κηρύγματος. Είχε τεράστια μόρφωση. Στην Ιερά
Σύνοδο δεν πήγαινε σχεδόν ποτέ, διότι θεωρούσε τους άλλους μητροπολίτες
αγράμματους. Δεν είχε ιδιαίτερη έφεση στον προφορικό λόγο. Είχε πνευματικές
σχέσεις με τον αρχιμανδρίτη Κωνστάντιο, μετέπειτα μητροπολίτη Αλεξανδρουπόλεως.
Σε εκείνον είχε αφήσει ως ευλογία τον επιστήθιο σταυρό του, τον οποίον στην
συνέχεια έλαβα από τον μακαριστό επίσης Κωνστάντιο, του οποίου υπήρξα
συμμαρτυρία μιας και ήταν πνευματικός μου πατέρας».
3. Μαρτυρίες
του κ. Λάμπρου Τουφεξή
(Ο κ. Τουφεξής γεννήθηκε και
μεγάλωσε στην Ελευθερούπολη. Από νεαρή ηλικία ασχολήθηκε με τα κοινά της
πατρίδος του ως Δημοτικός Σύμβουλος, Πρόεδρος Δημοτικού Συμβουλίου και
Δήμαρχος. Οργάνωσε τον Προσκοπισμό της Ελευθερούπολης και συνεργάστηκε με
εφημερίδες της Καβάλας και της Θεσσαλονίκης όπως, ο «Ταχυδρόμος» της Καβάλας, ο
«Πρωϊνός Τύπος» της Δράμας και η «Μακεδονία» της Θεσσαλονίκης).
«Από μικρό παιδί μου άρεσε
πάρα πολύ το διάβασμα. Το 1937 επειδή ήμουνα ο καλύτερος μαθητής στη πρώτη τάξη
του τότε οκτατάξιου γυμνασίου, το κληροδότημα Μαυρομιχάλη με βράβευσε με το
ποσό των 1000 δραχμών. Στην τελετή βράβευσης, που ήταν παρών και ο τότε
μητροπολίτης μας Σωφρόνιος, μόλις μου παρέδωσαν τον φάκελο με τα χρήματα, με
την σειρά μου τον παρέδωσα στον γυμνασιάρχη μας, με την εντολή να τον
μεταβιβάσει στον τότε πρωθυπουργό μας Μεταξά, για την ενίσχυση των ενόπλων
δυνάμεων. Το γεγονός αυτό συγκλόνισε τον Σωφρόνιο, ο οποίος ζήτησε και
πληροφορήθηκε σχετικά για μένα και την οικογένειά μου. Τις επόμενες μέρες με
κάλεσε στα γραφεία της μητρόπολης. Με ξενάγησε στην οικογενειακή του βιβλιοθήκη
και με μεγάλη μου χαρά μου ανέφερε ότι μπορούσα να δανείζομαι όσα βιβλία ήθελα.
Το γεγονός αυτό με βοήθησε να αγαπήσω και να εντρυφήσω ακόμη περισσότερο στη
μόρφωση και στην έρευνα.
Όταν τελείωσα το γυμνάσιο με
ρώτησε με ποιο επάγγελμα θα ήθελα να ασχοληθώ. Του ανέφερα ότι ήθελα να γίνω
αξιωματικός. Μου απάντησε το εξής: καλή η απόφασή σου να γίνεις αξιωματικός
αλλά θα γίνεις δημοσιογράφος, γιατί μία καλή πένα ενός αγνού πατριώτη αξίζει
όσο μία μεραρχία αξιόμαχων ανδρών».
Θέλησα να περιοριστώ σήμερα
στις πρωτότυπες αυτές μαρτυρίες που σκιαγραφούν την μορφή του μακαριστού
Σωφρονίου μιας και όπως ήδη ανέφερα αποτελούν ένα μικρό μόνο μέρος μιας
επιστημονικής διατριβής που θα αποτελέσει στο μέλλον και την βιβλιογραφική πηγή
για κάθε επιστήμονα- ερευνητή ο οποίος θα θελήσει να ψάξει στον
παρελθόντα χρόνο ότι αφορά την ιδιαίτερη αυτή προσωπικότητα, του για πολλούς
ιδιόρρυθμου αλλά για όσους τον γνώρισαν αξιόλογου εκκλησιαστικού άνδρα της
νεώτερης εκκλησιαστικής ιστορίας.
Ο μακαριστός μητροπολίτης
Σωφρόνιος Σταμούλης, όπως αθόρυβα, ήρθε στο Πράβι (σημερινή Ελευθερούπολη),
έτσι και έφυγε. Ένα ανοιξιάτικο πρωϊνό του Απριλίου του 1958 ένα αυτοκίνητο
τύπου «Νας» τον παρέλαβε και αφού διέσχισε όλη την αγορά της πόλης, τον οδήγησε
στο αεροδρόμιο. Ο Σωφρόνιος δεν σταμάτησε να ευλογεί και αυτήν την ύστατη
στιγμή, καθόλη τη διάρκεια της πορείας του οχήματος, τους μαγαζάτορες της
επαρχίας του. Δύο χρόνια μετά στις 19 Αυγούστου του 1960 κοιμήθηκε στην
Αθήνα βραβευμένος μεν ως ευεργέτης της Ακαδημίας Αθηνών[22] αλλά παραγκωνισμένος από την Εκκλησία που πιστά
υπηρέτησε για τόσες δεκαετίες.
Αντί επιλόγου θέλω να παραθέσω
την σκέψη του αγαπητού κ. Λυμπεράκη στην κατακλείδα του δικού του κειμένου για
τον Σωφρόνιο, συνηγορώντας πως : « δεν είναι αργά, έστω και σήμερα,
πενήντα -και έξι- χρόνια μετά την εκδημία του, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της
Ελλάδος, να αποκαταστήσει τη μνήμη του σεβάσμιου ιεράρχη, που τόσο αγάπησε τον
Χριστό, όπως και την πατρίδα, ώστε ν’ απαρνηθεί για χάρη τους τα πλούτη και τις
τιμές που του προσφέρθηκαν και να προτιμήσει την πενία και την ασκητική ζωή.
Παρόμοια κι η Πολιτεία, που στην Ελευθερούπολη εκπροσωπείται από την εκάστοτε
δημοτική αρχή, θα έπρεπε να έχει ήδη δώσει το όνομά του σε μια οδό ή πλατεία
της αναπτυσσόμενης πόλης, που για 31 ολόκληρα χρόνια αφιλοκερδώς
υπηρέτησε» [23]
Σας
ευχαριστώ.
*Εισήγηση του π. Θωμά Ανδρέου, στο 1ο Συνέδριο
Τοπικής Ιστορίας Παγγαίου , Συνεδριακό Κέντρο Ι.Μ. Ελευθερουπόλεως 21/10/20016
Βραχυγραφίες -
Βιβλιογραφία
[Ανώνυμος], Σωφρόνιος Αν. Σταμούλης.
|
[Ανώνυμος], Σωφρόνιος Αν. Σταμούλης, Σύντομη
Βιογραφία Του Παραγνωρισθέντος Ιεράρχου και Μητροπολίτου Ελευθερουπόλεως
(1875-1960), Αθήνα 1965.
|
[Ανώνυμος], Σωφρόνιος.
|
[Ανώνυμος], Ο Πρώην Ελευθερουπόλεως Σωφρόνιος, Εκκλησία 37
(1960) 398.
|
[Ανώνυμος], «Κοινωνικά».
|
[Ανώνυμος], «Κοινωνικά», εφημ. Φάρος, 24 Ιουνίου 1908.
|
Α. Σ. Σ.
|
Αρχείο Σωφρονίου Σταμούλη μητροπολίτου Ελευθερουπόλεως
1875-1960, Γενικό Αρχείο Καβάλας.
|
Ατέσης, Επισκοπαί και επίσκοποι.
|
Β. Ατέσης, μητροπ. πρ. Λήμνου, Επισκοπαί και επίσκοποι
της Εκκλησίας της Ελλάδος απο του 1800 μέχρι σήμερον, Εκκλησία και
Θεολογία 3 (1982) 971-1037.
|
Γεδεών, Μνεία.
|
Μ. Γεδεών, Μνεία των προ εμού 1800-1863-1912,
Αθήνα 1936.
|
Γερμανός Σάρδεων, Επισκοπικοί κατάλογοι.
|
Γερμανός Σάρδεων, Επισκοπικοί κατάλογοι των επαρχιών
της Ανατολ. και Δυτ. Θράκης (από της αλώσεως γενικώς, αλλ’ ιδίως από του ιζ’
αιώνος και εξής), Θρακικά 6 (1935) 104.
|
Μαυρουδής, Μητρόπολη Ελευθερουπόλεως.
|
Αιμ. Μαυρουδής, Η Ιστορία της Μητροπόλεως
Ελευθερουπόλεως, Συμβολή στη μελέτη των εκκλησιαστικών επαρχιών του
Οικουμενικού Πατριαρχείου, Θεσσαλονίκη 2006.
|
Νούση, Σεραφείμ Τίκας.
|
Σωτηρία Νούση, Μακαριστός αρχιεπίσκοπος Αθηνών και
πάσης Ελλάδος Σεραφείμ Τίκας (1913-1998), Αθήνα 2016.
|
Παπανδρέου, Σωφρόνιος Σταμούλης.
|
Ανδρ. Παπανδρέου, Ο Μητροπολίτης Ελευθερουπόλεως
Σωφρόνιος Σταμούλης (1875-1960) όπως τον γνώρισα, Καβάλα 1999.
|
Πασχαλίδης, Β. Μητρόπολη Ελευθερουπόλεως.
|
Σ. Πασχαλίδης, Β. Μητρόπολη Ελευθερουπόλεως, στον τόμο:
Ζήσης (επόπτ.), Τα μοναστήρια της Μακεδονίας (Α΄), σσ. 155-241.
|
Στογιόγλου, Νάουσα.
|
Γ. Στογιόγλου, «Η Εκκλησία και τα σχολεία στη Νάουσα»,
στον τόμο: Τ. Δ. Τσαφαράς (επιμ.), Νάουσα 19ος – 20ος αιώνας, Νάουσα,
1999.
|
Τουφεξής, Ψήγματα ιστορίας
|
Λ. Τουφεξής, Ψήγματα ιστορίας από ένα φιλίστορα,
Καβάλα 2008.
http://lymperakis-theodoros.blogspot.gr/2015/03/1927-1958.html.
|
[1] Παπανδρέου, Σωφρόνιος Σταμούλης, σ. 3.
[Ανώνυμος], Σωφρόνιος Αν. Σταμούλης, σ. 6. [Ανώνυμος], Σωφρόνιος, σ.
398. Μαυρουδής, Μητρόπολη Ελευθερουπόλεως, σ. 343.
[2] Γεδεών, Μνεία, σ. 68.
[3] Παπανδρέου, Σωφρόνιος Σταμούλης, σ. 6.
[4] Παπανδρέου, Σωφρόνιος Σταμούλης, σσ. 11-12.
[Ανώνυμος], Σωφρόνιος Αν. Σταμούλης, σ. 6. Στογιόγλου, Νάουσα, σσ.
67-68. Μαυρουδής, Μητρόπολη Ελευθερουπόλεως, σ. 343.
[5] Στογιόγλου, Νάουσα, σ. 68. Μαυρουδής, Μητρόπολη
Ελευθερουπόλεως, σ. 343. [Ανώνυμος], «Κοινωνικά».
[6] Στογιόγλου, Νάουσα, σ. 68. Μαυρουδής, Μητρόπολη
Ελευθερουπόλεως, σ. 344. Γερμανός Σάρδεων, Επισκοπικοί κατάλογοι, σ. 104.
Ατέσης, Επισκοπαί και επίσκοποι, σ. 997. [Ανώνυμος], Σωφρόνιος Αν.
Σταμούλης, σσ. 6-7.
[7] Μαυρουδής, Μητρόπολη Ελευθερουπόλεως, σ. 346.
Ατέσης, Επισκοπαί και επίσκοποι, σ. 977 και 990. Πασχαλίδης, Β. Μητρόπολη
Ελευθερουπόλεως, σ. 131.
[8] Παπανδρέου, Σωφρόνιος Σταμούλης, σ. 28.
[9] [Ανώνυμος], Σωφρόνιος Αν. Σταμούλης, σ. 6.
Παπανδρέου, Σωφρόνιος Σταμούλης, σ. 9.
[10] Παπανδρέου, Σωφρόνιος Σταμούλης, σ. 42.
[11] http://lymperakis-theodoros.blogspot.gr/2015/03/1927-1958.html.
[12] Παπανδρέου, Σωφρόνιος Σταμούλης, σ. 21.
Τουφεξής, Ψήγματα ιστορίας, σ. 183.
[13] Α. Σ. Σ., ΑΒΕ: 82, ΑΕΕ: ΣΥΛΛ. 33-01, ΣΑΕ: 19.
[14] Παπανδρέου, Σωφρόνιος Σταμούλης, σ. 23.
[15] Ό. π., σ. 25.
[16] Ό. π., σ. 25.
[17] Ό. π., σ. 29.
[18] Νούση, Σεραφείμ Τίκας, σσ. 52-53.
[19] Μαυρουδής, Μητρόπολη Ελευθερουπόλεως, σ. 351.
[20] Παπανδρέου, Σωφρόνιος Σταμούλης, σ.16.
[21] Τουφεξής, Ψήγματα ιστορίας, σ. 183.
[22]Πηγή: :
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF%89%CF%86%CF%81%CF%8C%CE%BD%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%A3%CF%84%CE%B1%CE%BC%CE%BF%CF%8D%CE%BB%CE%B7%CF%82
[23]http://lymperakis-theodoros.blogspot.gr/2015/03/1927-1958.html
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου