«Κληρικοί στον αγώνα για την ελευθερία»

Το έτος 2021 αποτελεί ορόσημο μιας και συμπίπτει με τα 200 χρόνια από την επανάσταση του 1821, αυτού του θαύματος που συνέβη μετά από τέσσερις αιώνες δουλείας σε αυτόν τον ευλογημένο τόπο. Η άλωση της Κωνσταντινουπόλεως αποτελεί την απαρχή της αλλαγής της παγκόσμιας ιστορίας.

Μια αυτοκρατορία με χίλια χρόνια πολιτισμικής ανάπτυξης και προσφοράς χάθηκε μέσα σε σαράντα ημέρες πολιορκίας. Το όνειρο του νεαρού κατακτητή Μωάμεθ, του επονομαζόμενου Πορθητή, έγινε πραγματικότητα. Από την πρώτη στιγμή όμως, ο Μωάμεθ ο Πορθητής, θέλησε οι κατακτημένοι «να απολαμβάνουν ειρήνη και ευημερία, να είναι ευχαριστημένοι με την διακυβέρνηση του και να παίξουν καλά ένα βοηθητικό και συμπληρωματικό ρόλο»[1].

Υπό αυτήν την έννοια καθήκοντα Πατριάρχου αναλαμβάνει ο Γεώργιος Σχολάριος, ο μετέπειτα Πατριάρχης Γεννάδιος, ο πρώτος πατριάρχης μετά την άλωση της Πόλης. Ο Μωάμεθ έπεισε τον Γεννάδιο να αναλάβει αυτή την θέση και μαζί «επεξεργάστηκαν τον καταστατικό χάρτη που θα παραχωρούνταν στους Ορθοδόξους»[2].

Η παρουσία της Εκκλησίας στα χρόνια της Οθωμανικής δουλείας θα πρέπει να αποτελέσει μια ξεχωριστή ομιλία μιας και το σημερινό θέμα μάς περιορίζει στην ειδική αναφορά για τον Ιερό κλήρο και την συμβολή του στην επανάσταση του 1821. Τονίζουμε όμως πως η Επανάσταση του 1821 αποτελεί τους καρπούς της προσδοκίας για την ελευθερία, η οποία καλλιεργήθηκε από την Άλωση ακόμα της Πόλης και την οποία προσδοκία συντήρησαν με τους αγώνες τους και με τις θυσίες τους οι κληρικοί παντός βαθμού τόσο μέσω της διαφύλαξης της ελληνικής γλώσσας και της χριστιανικής Πίστεως αλλά κυρίως της διαφύλαξης της εθνικής συνείδησης και πολιτισμικής κληρονομιάς[3], αφού «οι μοναχοί και κληρικοί έγιναν οι αφανείς διδάσκαλοι του γένους»[4].

Ας μην ξεχνάμε ότι ένα από τα επαναστατικά κινήματα είναι και αυτό του Μητροπολίτου Διονυσίου του Φιλοσόφου, που μαρτύρησε εδώ στην θρυλική πόλη των Ιωαννίνων με το μαρτύριο της «εκδοράς», σε ηλικία 70 περίπου ετών[5]. Το ίδιο συμβαίνει και με τον Νεομάρτυρα Άγιο Σεραφείμ Φαναρίου που μαρτύρησε στις 4 Δεκεμβρίου του 1601 με την κατηγορία του συνεργού[6] του Διονυσίου του Φιλοσόφου στο επαναστατικό κίνημα της Θεσσαλίας το 1600.

Κληρικοί παντός βαθμού, θυσιάζονται για την πίστη και την ελευθερία της πατρίδος. Δεν διστάζουν να ομολογήσουν τον Χριστό και να γίνουν τα παραδείγματα προς μίμησιν των υποδούλων Ελλήνων. Εδώ, στην πόλη των Ιωαννίνων[7], την πόλη των θρύλων, των θρήνων και των στεναγμών, μαρτύρησαν δεκάδες χριστιανοί στα δίσεκτα αυτά χρόνια της Οθωμανικής δουλείας, τα οποία ανέδειξαν γνωστούς και άγνωστους νεομάρτυρες.

Ο μαχητικός Μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Γερμανός, με δύο ιστορικά τεκμηριωμένες ομιλίες του,  κηρύσσει την επανάσταση την ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, δίνει το χαρμόσυνο άγγελμα της ελευθερίας και του αγώνα για παύση της μακραίωνης δουλείας, βροντοφωνάζοντας πως: «οπλισθήτε με τον ζήλον του Θεού, έκαστος εξ υμών ας ζωσθή την ρομφαίαν του, διότι είναι προτιμώτερον να αποθάνη τις με τα όπλα ανά χείρας, παρά να καταισχύνη τα ιερά της Πίστεώς του και την Πατρίδα του»[8].

Η Ελλάδα, ο τόπος που παράγει Αγίους και Ήρωες, γράφει χρυσές σελίδες απαράμιλλου θάρρους. Η απόφαση έχει παρθεί και σε αυτήν, διακηρύσσει ο μεγάλος Έλληνας Στρατηγός Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Θεός έχει βάλει την υπογραφή του και δεν την παίρνει πίσω! Έτσι ξεκίνησε ο μεγάλος αγώνας για την ελευθερία. Με τους Νεομάρτυρες προπομπούς του αγγέλματος της ελευθερίας της Πατρίδος, που ομολογούν τον Χριστό και την Ελλάδα και που γίνονται η θρυαλλίδα για την επαναστατική έκρηξη μιας και η τελευταία τους φράση πριν τον μαρτυρικό τους θάνατο είναι: "για του Χριστού την πίστη την Αγία και της Πατρίδος την ελευθερία".

Μέσα στη ζοφερή αυτή για το γένος περίοδο, το φαινόμενο των νεομαρτύρων εις το οποίον και αναφερθήκαμε παραπάνω, θα γίνει η αιτία αναζωπύρωσης της πίστης και της ελπίδας[9] των υποδούλων Ελλήνων, αφού στα μάτια τους ο νεομάρτυρας καθίσταται και εθνικός αλλά κυρίως θρησκευτικός ήρωας. Η αναζήτηση της ελευθερίας και η αποτίναξη του μακραίωνου ζυγού της δουλείας έχει ως βάση της την πίστη των Ελλήνων πως ο Θεός θα ενισχύσει τον αγώνα για την επίτευξη του ποθούμενου αγαθού της ελευθερίας[10]. Η ίδια η ελληνική επανάσταση του 1821 βασίζεται σε αυτήν την πίστη των πρωτοστατών της, όπως εκφράζεται μέσα από τις δικές τους καταγεγραμμένες μαρτυρίες, όπου ο πόθος για την ελευθερία γίνεται τάμα στην Παναγία[11].

Ταυτόχρονα, όμως, τα μαρτύρια των νεομαρτύρων αποτελούν την αντίδραση της εξουσίας σε όποια προσπάθεια αποτίναξης του ζυγού από πλευράς των υποδούλων Ελλήνων έναντι του κατακτητού τους. «Αυτός βρήκε τον εξισλαμισμό ως πρόσφορο μέσο για να κυριεύσει και την ορθόδοξη καρδιά των υποδούλων Ελλήνων. Εκείνοι βρήκαν την ομολογία ως άριστο τρόπο για να μείνουν ελεύθεροι στο φρόνημα και να διασωθεί η ταυτότητα των Ρωμιών»[12]. Σύμφωνα με τον Κ. Σιμόπουλο, «οι πρώτες βίαιες κατασταλτικές αντιδράσεις της τουρκικής εξουσίας αμέσως μετά την ελληνική Επανάσταση είναι τα παλουκώματα, ατομικά ή ομαδικά, αντίποινα και αντεκδικήσεις της στρατιωτικής ηγεσίας, ή του φανατισμένου όχλου»[13].

Οι κληρικοί στον αγώνα για την ελευθερία είναι χιλιάδες από την στιγμή που «το ράσο όλων των κληρικών, από του ασημότερου καλόγερου μέχρι του πολιού, σεβάσμιου και άγιου Πατριάρχη, μεταβλήθηκε σε φλάμπουρο, που ηλέκτριζε και πύρωνε τα πνεύματα των αγωνιζομένων Ελλήνων»[14]. Ο Ιερός Κλήρος, σε πείσμα όλων όσων σήμερα υποστηρίζουν τα αντίθετα, στάθηκε δίπλα στον υπόδουλο λαό, αγωνίστηκε μαζί του στον αγώνα για την προάσπιση των δικαίων της ελευθερίας και πέθανε μαζί του στην κοινή μάχη για του Χριστού την Πίστη την Αγία και της Πατρίδος την ελευθερία.

Τα πάνδεινα του Γένους μας καταγράφηκαν και παραδόθηκαν ως Ιερά παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές. Σε εμάς, τους απόγονους αυτών των ηρώων, απομένει η οφειλετική ευγνωμοσύνη και ταυτόχρονα η διατήρηση της εθνικής μνήμης, ώστε -να μην δώσει ο Θεός- αν χρειαστεί, να ακολουθήσουμε το παράδειγμα αυτών των ηρώων, που δεν θέλησαν να σκεφτούν ούτε για μια στιγμή πως αυτός ο τόπος, ο ευλογημένος, μπορεί να στερηθεί το αγαθόν της ελευθερίας, έννοια την οποία ενεφύσησε ο Δημιουργός και την οποίαν ο άνθρωπος οφείλει να προασπιστεί, όταν αυτό χρειαστεί, με οιοδήποτε τίμημα, ακόμα και του υπέρτατου αγαθού της ζωής.

                                                                              π. Θωμάς Ανδρέου 

[1]STEVEN RUNCIMAN, «Η Μεγάλη Εκκλησία εν αιχμαλωσία. Το Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως λίγο πριν από την Άλωση της Πόλης μέχρι και την επανάσταση του 1821», εκδ. Γκοβόστη, σ.199.

[2] S. RUNCIMAN ,ό.π. σ.201.

[3] Χρήστος Κρικώνης,  «Η συμβολή της Ορθόδοξης Εκκλησίας στη διατήρηση- αφύπνιση της Εθνικής ελληνικής συνειδήσεως και στη διαμόρφωση του ελληνικού έθνους», Πρακτικά Γ΄ Συνεδρίου: ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΥΛΑΞΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΟΣ - ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ, ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ - ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ, εκδ. Αρχονταρίκι, Αθήνα 2015 σ.σ. 23-43.

[4] Χάρης Ανδρέου, «Στ’ άρματα με το Σταυρό. Η προσφορά της Εκκλησίας στους αγώνες του έθνους και οι ήρωες με τα ματωμένα ράσα». χ.χ.

[5] Δημήτριος Α. Παπάζης, «Ο μεγαλομάρτυρας της Ελευθερίας Διονύσιος ο Φιλόσοφος. Συνοπτική παρουσίαση του βίου και της δράσης του (1541;- +1611)», Πρακτικά Γ΄ Συνεδρίου : ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΥΛΑΞΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΟΣ - ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ, ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ - ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ, ό.π. σ. 177.

[6] Θωμάς Ανδρέου (αρχίμ.), «Η λατρευτική τιμή των Νεομαρτύρων στη σύγχρονη ελληνική λαϊκή εθιμοταξία», Διδακτορική Διατριβή στο Δ.Π.Θ. 2018, σ. 125.

[7] Όλγα Δάσιου, «Νεομάρτυρες της Τουρκοκρατίας στην Ήπειρο», Πρακτικά Γ΄ Συνεδρίου : ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΥΛΑΞΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΟΣ - ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ, ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ - ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ, ό.π. σ.σ. 121- 143.

[8] Γεώργιος Λουκίδης,  « Δύο ομιλίες του Παλαιών Πατρών Γερμανού στην Αγία Λαύρα το Μάρτιο 1821 », Ιστοσελίδα «Αντίβαρο», (https://www.antibaro.gr/article/17725) ημ. ανάκτησης 24/2/2021.

[9] Αθανάσιος Καραθανάσης, «Η εθνική συνείδηση μας κατά την Τουρκοκρατία, συνείδηση συμπάσης της Ρωμιοσύνης», Πρακτικά Β΄ συνεδρίου, Η ζωή των υποδούλων Ελλήνων επί Τουρκοκρατίας, Αθήνα 2014, σ. 25.

[10] Ευάγγελος Θεοδώρου, «Οι Νεομάρτυρες εις το έργον της αγωγής», Πρακτικά Θεολογικού Συνεδρίου «εις τιμήν και μνήμην των Νεομαρτύρων», Θεσσαλονίκη 1988, σ.σ. 313-328.

[11] Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, «Διήγησις συμβάντων της Ελληνικής φυλής από τα 1770 έως τα 1836», Απομνημονεύματα. τόμ. Α΄, Αθήναι 1846, σ. 28.

[12] Χρυσόστομος Χρυσόπουλος (αρχιμ.), Εθνική Παλιγγενεσία και Νεομάρτυρες (ανάτυπο), Άμφισσα 2007, σ.5.

[13] Κυριάκος Σιμόπουλος, Βασανιστήρια και εξουσία. Από την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα, το Βυζάντιο και την τουρκοκρατία ως την εποχή μας, Αθήνα 2008, σ. 371.