Ο Νεομάρτυς Γεώργιος ο εν Ιωαννίνοις, πολιούχος των Ιωαννίνων.

Ένα πανηπειρωτικό πανηγύρι είναι αυτό του Νεομάρτυρα Γεωργίου του εν Ιωαννίνοις, του ονομαζόμενου και «Φουστανελά», ο οποίος είναι και πολιούχος της πρωτεύουσας της Ηπείρου. Η μνήμη του εορτάζεται στις 17 Ιανουαρίου και μάλιστα φέτος ανακηρύχτηκε Άγιος Προστάτης της Ελληνικής Προεδρικής Φρουράς[1]. Ο Νεομάρτυρας Γεώργιος γεννήθηκε στο χωριό Τζούρχλη[2] ή Τζούρφλι ή Τζούραλη[3] ή Τσούρχλι της επαρχίας Γρεβενών το 1808[4] από πτωχούς γονείς, τον Κωνσταντίνο και τη Βασίλω που εργάζονταν ως γεωργοί[5].

Έμεινε ορφανός σε παιδική ηλικία, στην ηλικία των οκτώ ετών και την φροντίδα του ανέλαβαν ο αδελφός του και η αδελφή του[6]. Για να ζήσει μπήκε στην υπηρεσία ενός Τούρκου αξιωματικού, κοντά στον οποίο παρέμεινε για οκτώ χρόνια ως ιπποκόμος[7]. Σημειωτέον πως ο τούρκος αξιωματικός, εκτιμώντας τον Γεώργιο για την καλή του υπηρεσία προς αυτόν και την ικανότητά του, «του επέτρεπε να εκτελεί ακώλυτα τα θρησκευτικά του καθήκοντα και να συχνάζει στους ναούς των Ιωαννίνων»[8]. Ο Τούρκος, καλούσε τον Γεώργιο με τουρκικό όνομα και όχι με το χριστιανικό του, κάτι που ήταν διαδεδομένο την εποχή εκείνη, μιας και όσοι Τούρκοι προσελάμβαναν στην υπηρεσία τους χριστιανούς τούς έδιναν μουσουλμανικό όνομα, «προς αποφυγήν δήθεν διακρίσεων και αντιζηλιών»[9]. Αυτό είχε ως συνέπεια οι περισσότεροι μουσουλμάνοι να θεωρούν πως ο Γεώργιος ήταν μουσουλμάνος και όχι χριστιανός[10].

Πάντως, κατά την οκταετή υπηρεσία του κοντά στον συγκεκριμένο Τούρκο, ο Γεώργιος είχε κάποια ελευθερία στην άσκηση των θρησκευτικών του καθηκόντων. Το 1836 αρραβωνιάστηκε με μια χριστιανή με το όνομα Ελένη, κόρη ενάρετη, με την προτροπή μιας θείας της, η οποία την είχε υπό την προστασία της. Όταν κάποιος Τούρκος πληροφορήθηκε αυτό το γεγονός, νομίζοντας, όπως οι περισσότεροι Τούρκοι, πως είναι μουσουλμάνος, λόγω του ονόματος που του είχε αλλάξει ο αξιωματικός στον οποίον εργαζόταν, τον κατέδωσε ως πρώην μουσουλμάνο στις αρχές. Μετά τη διαβεβαίωση του Τούρκου αξιωματικού, που τον είχε στην υπηρεσία του, πως ήταν χριστιανός και ουδέποτε έγινε μουσουλμάνος[11], καθώς και την πιστοποίηση πως ήταν απερίτμητος, τον απάλλαξαν από την κατηγορία, αφού πρώτα καταγράφτηκε ως χριστιανός «για να πληρώνει το χαράτζι»[12].

Ο γάμος του με την χριστιανή Ελένη κατά την παράδοση τελέστηκε στον Ναό του Αγίου Νικολάου στους Κοπάνους[13] σε ημερομηνίες που διασώζονται χωρίς να συμπίπτουν μεταξύ τους[14] και στη συνέχεια ο Γεώργιος αναχώρησε από τα Γιάννενα για το Μπεράτι συνοδεύοντας τον αφέντη του, όπου παρέμεινε για ένα διάστημα επτά μηνών εκεί, έως και τον Ιούνιο του 1837[15]. Αργότερα, προσλήφθηκε ως ιπποκόμος στην υπηρεσία του «Μουσελίμη Φιλιατών»[16] και σε κάποια στιγμή επανήλθε στα Ιωάννινα για προσωπικές του υποθέσεις. Εκεί, η σύζυγος του Ελένη γέννησε αγόρι το οποίο και βάπτισαν στις 7 Ιανουαρίου 1838 δίνοντάς του το όνομα Ιωάννης[17].

Εδώ τα παρατιθέμενα στοιχεία που προηγούνται του μαρτυρίου του δείχνουν πως ο Νεομάρτυρας με κάποιο θαυμαστό τρόπο είχε προειδοποιηθεί για το επικείμενο μαρτύριό του. Έτσι, λοιπόν, τη Δευτέρα 10 Ιανουαρίου 1838 ο μουσελίμης αναχωρεί για τα Φιλιατρά, αλλά ο Νεομάρτυρας παραμένει στα Γιάννενα κοντά στη οικογένειά του[18]. Την επόμενη μέρα παραδίδεται σε ολοήμερο ύπνο και παρά τις προσπάθειες να τον ξυπνήσουν εκείνος ξυπνά τελικά το βράδυ. Στο βραδινό τραπέζι, αντί της καθιερωμένης ευχής «εις το όνομα του Χριστού», εκείνος κάνει το σταυρό του και λέει «Δόξα σοι ο Θεός»[19]. Στην παρατήρηση κάποιου συγγενούς του γιατί είπε αυτό, η απάντηση του είναι «δεν λέτε, πάλι καλά που ξέρω και τούτο, υπαινισσόμενος την αμάθειά του»[20].

Την επομένη ημέρα, Τετάρτη 12 Ιανουαρίου, ζητά από τη σύζυγό του τα καλά του ρούχα ώστε να πάει στην κεντρική αγορά προς αναζήτηση εργασίας[21]. Πριν φύγει από το σπίτι του, στρέφει το βλέμμα του δύο φορές προς τη γυναίκα και το παιδί του, κάτι που προκαλεί απορία στη σύζυγό του[22]. Και ενώ πηγαίνει ξανά προς την έξοδο της οικίας του, για τρίτη φορά επιστρέφει και ξαναφιλά το παιδί του «ως να επήγαινεν εις αγύριστον οδόν»[23].

Στην κεντρική πλατεία, όπου βρισκόταν και ένας μεγάλος πλάτανος, συναντήθηκε με τον ίδιο μουσουλμάνο που την πρώτη φορά τον είχε καταγγείλει στις αρχές, ως αποστάτη του Ισλάμ. Ο ίδιος άνθρωπος τον εγκαλεί και πάλι για αποστασία μπροστά σε όλους τους παρισταμένους. Κατά μία πληροφορία, ο Γεώργιος προσπάθησε να αποφύγει τη συνάντηση με τον μουσουλμάνο καταφεύγοντας στο ελληνικό προξενείο[24]. Αυτό όμως δεν έγινε τελικά, με αποτέλεσμα και μετά την επιμονή του μουσουλμάνου να οδηγηθεί και πάλι στις αρχές, όπου ομολόγησε ξανά, πως ήταν και παραμένει χριστιανός[25].

Ο συναξαριστής μας πληροφορεί πως κατά τη διάρκεια της ανάκρισης του Νεομάρτυρα παραβρισκόταν και κάποιος γέρος εξωμότης, δηλαδή χριστιανός που είχε γίνει μουσουλμάνος, ο οποίος είχε τρία παιδιά, από τα οποία ένα από αυτά ήταν ιερέας. Αυτός προσπάθησε να πείσει τον Γεώργιο να αποστατήσει από τη χριστιανική πίστη, δεχόμενος όχι μόνο την άρνηση του Νεομάρτυρα αλλά και τον έλεγχό του για την προδοσία του στη χριστιανική πίστη[26].

Μετά τη σθεναρή άρνηση του Νεομάρτυρα να αποστατήσει από την πίστη του φυλακίζεται. Μέσα στη φυλακή υπάρχουν δύο Έλληνες οι οποίοι και τον ρωτούν για τα αίτια της φυλάκισής του. Στον έναν από τους δύο, ο άγιος δωρίζει ως αναμνηστικό το κομπολόι του που μετά το μαρτύριό του παρέμεινε στα χέρια του ανθρώπου ως φυλακτό[27].

Ξεκινούν τα μαρτύρια και παρά την παρέμβαση του τοπικού Μητροπολίτη Ιωακείμ του Χίου καθώς και δύο ακόμα αρχιερέων μαζί με τους προύχοντες της πόλης προς τις αρχές για τη σωτηρία του, τα διαβήματα αυτά δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα[28]. Τελικά και μετά από συνεχόμενα μαρτύρια και θεοσημίες[29], ο Νεομάρτυρας οδηγείται στο μαρτύριο με απαγχονισμό στις 17 Ιανουαρίου 1838 «ημέραν Δευτέραν και περί ώραν έκτην»[30], βάζοντας ο ίδιος τη θηλιά στο λαιμό του μετά από προτροπή των δημίων του, κάτι που επαναλήφθηκε πολλές φορές[31] και αφού πρώτα τους ζήτησε να του λύσουν τα χέρια, για να κάνει τον σταυρό του, σε ηλικία 30 ετών.

Οι θεοσημίες επαναλαμβάνονται κατά τη διάρκεια της παραμονής του σώματος στην αγχόνη[32], έως και στις 19 Ιανουαρίου, όπου μετά από συντονισμένες προσπάθειες, τελικά, κατά μια μαρτυρία, το σώμα δωρήθηκε στον τοπικό μητροπολίτη για να το θάψει, κατά μια άλλη μαρτυρία, η οποία σώζεται στο παλαιότερο κατάστιχο της Μητρόπολης Ιωαννίνων, το σώμα εξαγοράστηκε αντί του ποσού των τριακοσίων γροσίων[33]. Το σώμα μεταφέρθηκε στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Αθανασίου των Ιωαννίνων, όπου, μετά τον ευπρεπισμό του, κηδεύτηκε χριστιανικά από τους Μητροπολίτες Ιωαννίνων, Άρτης και Γρεβενών και στη συνέχεια έγινε η ταφή του κοντά στη δυτική πύλη του ιερού Βήματος[34].

Εντυπωσιακό είναι το γεγονός πως ο τότε Μητροπολίτης Ιωαννίνων Ιωακείμ κάλεσε πριν από τη νεκρώσιμο ακολουθία τον πρωτοψάλτη του ναού που ήταν και αγιογράφος και του ζήτησε να παρατηρήσει καλά το πρόσωπο του Νεομάρτυρα που κειτόταν στο νεκροκρέβατο και στη συνέχεια να τον απεικονίσει σε εικόνα[35]. Είναι η πρώτη ένδειξη διαπίστωσης της αγιότητας του Νεομάρτυρα, η οποία, στη συνέχεια επαληθεύεται, αφού το πρώτο θαυμαστό γεγονός θεραπείας από τον άγιο συμβαίνει στη μητέρα του αγιογράφου της εικόνας του, η οποία θεραπεύτηκε[36], όταν ο γιος της την ψηλάφισε έχοντας πρώτα ακουμπήσει τα χέρια του στο πρόσωπο και στο σώμα του Νεομάρτυρα[37]. Εμφανίσεις του αγίου και θαυμαστά γεγονότα που συνδέονται με εκείνον αποτελούν και το εφαλτήριο της άμεσης αναγνώρισης της αγιότητάς του στη λαϊκή αντίληψη των χριστιανών, μιας και ο Θεός «επέτρεπεν εις τον νέον Μάρτυρα να ασκή όλην την θαυματουργόν δύναμιν του ουρανού εναντίον των τυράννων των Ελλήνων»[38].

Οι αγιογραφικές απεικονίσεις του Νεομάρτυρα ξεκινούν αμέσως μετά το μαρτύριό του. Η πρώτη αγιογραφική απεικόνιση του Νεομάρτυρα γίνεται δεκατρείς μέρες μετά το μαρτύριό του με ημερομηνία ιστόρησης 30 Ιανουαρίου 1838, επάνω στην οποία στο κάτω μέρος της εικόνας επιγράφεται και το πρώτο συναξάρι με τα στοιχεία της ζωής και του μαρτυρίου του Νεομάρτυρα[39]. Στην εικόνα του τέμπλου του ομώνυμου Ναού του αγίου στο Αργυρό Πηγάδι Αιτωλοακαρνανίας η εικόνα φέρει σε επιγραφή τη χρονολογία 1847 Ιουλίου 21, μαζί με το όνομα του δωρητή καθώς και του αγιογράφου.

Είναι δε πολύ σημαντικό να σημειώσουμε πως εμφαίνεται ότι η χήρα του Νεομάρτυρα, Ελένη, σε επιστολή της προς τον Χρύσανθο Λαϊνά[40], υμνωδό και συντάκτη της πρώτης ακολουθίας του αγίου και με ημερομηνία 27 Σεπτεμβρίου 1886, υπογράφει ως «Ελένη Νεομάρτυρος», αντί άλλου επιθέτου[41]. Αξιομνημόνευτο είναι πάντως το γεγονός πως, μεταξύ των άλλων εκδηλώσεων τιμής στο πρόσωπο του Νεομάρτυρος Γεωργίου, παρατηρείται η άμεση συγγραφή ακολουθίας για τον Νεομάρτυρα λίγες ημέρες μετά τον θάνατό του, κάτι που επιμαρτυρείται από το γεγονός πως από εμφαινόμενο χειρόγραφο που παρουσιάζει ο Σαλαμάγκας και αποτελεί την αντιγραφή της πρώτης ακολουθίας που έκανε ο Χρύσανθος Λαΐνάς για τον Νεομάρτυρα, αυτή έγινε στις 25 Φεβρουαρίου του 1838, «τριάντα εννέα δηλαδή μόλις ημέρες μετά το μαρτύριο του Γεωργίου»[42]. Κατά την έρευνα και καταγραφή της παρούσας μελέτης δε συνάντησα άλλη περίπτωση Νεομάρτυρα η λαϊκή αναγνώριση της αγιότητας του οποίου να αρχίζει με τις εκδηλώσεις τις οποίες και καταγράψαμε παραπάνω αμέσως μετά το μαρτύριό του.

Όπως ήδη αναφέραμε, η λαϊκή τιμή προς τον Νεομάρτυρα ξεκινά αμέσως μετά τον μαρτυρικό του θάνατο[43], με αποκορύφωμα την άμεση διακήρυξη της αγιότητάς του τον επόμενο χρόνο του μαρτυρίου του, δηλαδή στις 19 Σεπτεμβρίου 1839 από τη Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, με πρωτοστάτη τον Οικουμενικό Πατριάρχη Γρηγόριο Στ΄[44]. Ο πατριάρχης έδωσε εντολή στον Μητροπολίτη Ιωαννίνων να καταγράψει τη συνοδική πράξη στον κώδικα της μητροπόλεως, χωρίς όμως να τη δημοσιοποιήσει για να μην ερεθιστούν οι φανατικοί Τούρκοι και προσέθετε πως ο καθορισμός της ημέρας της εορτής ήταν η 17^η Ιανουαρίου εκάστου έτους[45]. Της Συνοδικής Πράξης προηγήθηκε έκθεση του νέου Μητροπολίτου Ιωαννίνων Ιωαννίκιου, την οποία και προσυπογράφουν δύο επίσκοποι και αρκετοί κληρικοί και λαϊκοί στην οποία και εκτίθενται τα πρώτα θαύματα του αγίου[46].

Η ανακομιδή του λειψάνου του έγινε επί αρχιερατείας Ιωαννίνων Σεραφείμ, του μετέπειτα Αρχιεπισκόπου Αθηνών, στις 25 Οκτωβρίου 1971, εκατόν τριάντα τρία χρόνια μετά το μαρτύριο του Νεομάρτυρα[47], αφού προηγήθηκε Μέγας Εσπερινός και στον οποίο χοροστάτησαν αρκετοί επίσκοποι. Αρχιερείς και ιερείς με άπασα την ιερατική τους στολή έφθασαν στον τάφο του Νεομάρτυρα και αφού ανέσυραν την πλάκα, ο τότε πρωτοσύγκελλος και μετά ταύτα Μητροπολίτης Ιωαννίνων Θεόκλητος, ανυπόδητος και καταφανώς συγκινημένος, κατήλθε εντός του μνήματος και άρχισε το έργο της εκσκαφής. Μετά από μια μεγαλειώδη λιτανεία, «που παρόμοιά της δε γνώρισε ποτέ η πόλη των Ιωαννίνων» με την παρουσία χιλιάδων πιστών τα λείψανα μεταφέρθηκαν και εναποτέθηκαν στον ναό του Νεομάρτυρα όπου και φυλάσσονται έως σήμερα[48]. Στα προσκυνηματικά σημεία που σχετίζονται με τον Νεομάρτυρα περιλαμβάνονται το σημείο όπου κατά την παράδοση μαρτύρησε, ο τάφος του στον Μητροπολιτικό Ναό της πόλεως και τα λείψανά του στον ομώνυμο Προσκυνηματικό Ναό των Ιωαννίνων ο οποίος «ανηγέρθη επί του τόπου ένθα πρότερον η οικία του Αγίου»[49] ( σ.σ. Ο Περαντώνης στο σημείο αυτό κάνει λάθος αφού ο επί της πλατείας Πάργης των Ιωαννίνων περικαλλής ναός του Νεομάρτυρα, δεν έχει καμία σχέση με την οικία του η οποία βρίσκεται σε άλλο σημείο της πόλεως των Ιωαννίνων).

Αρκετά σωματεία τον τιμούν ως προστάτη τους με κορυφαία τον Σύλλογο Ιωαννιτών «Ο Νεομάρτυς Γεώργιος», την Πανηπειρωτική Αδελφότητα Αθηνών και τον Σύνδεσμο Επιστημόνων Ηπειρωτών Αθηνών-Πειραιώς και προαστίων, με πανηγυρική Θεία Λειτουργία στον Ναό της Χρυσοσπηλιώτισσας των Αθηνών. Ο κοινός εορτασμός της μνήμης του Αγίου από τους δύο αυτούς Ηπειρωτικούς συλλόγους ξεκίνησε το 2008.

Στις 17 Ιανουαρίου του 2018, ανήμερα της εορτής του αγίου, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος ήταν παρών στην τελετή ανακήρυξης του Αγίου Γεωργίου εν Ιωαννίνοις «Φουστανελά»[50] σε Προστάτη Άγιο της Προεδρικής Φρουράς, που έλαβε χώρα στο στρατόπεδο της Προεδρικής Φρουράς στην Ηρώδου Αττικού[51]. Ακόμη, παρόντες στην τελετή ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερώνυμος, εκπρόσωποι του Συλλόγου Παλαίμαχων Ευζώνων, οι συντοπίτες του Αγίου Γεωργίου από τα Γρεβενά, καθώς και οι απόγονοι του αγίου που ζουν στον Πειραιά. Ο Αρχιεπίσκοπος προεξήρχε της Δοξολογίας και της καθιερώσεως του προσκυνηταρίου-μνημείου για τον Νεομάρτυρα άγιο στον προαύλιο χώρο της Προεδρικής Φρουράς. Ο Αρχιεπίσκοπος επίσης δήλωσε ότι η καθιέρωση του προσκυνηταρίου παρέχει εσωτερική δύναμη σε δύσκολες εποχές. Η κατασκευή του μνημείου έγινε με δαπάνη του Συλλόγου των Απανταχού Αγιωργιτών «Ο Νεομάρτυς Γεώργιος».

Στην εικονογραφία του Αγίου Γεωργίου του εν Ιωαννίνοις «Φουστανελά», ο άγιος απεικονίζεται να φορά φουστανέλα, καθώς γεννήθηκε πριν από την Ελληνική Επανάσταση και έζησε το 19^ο αιώνα, που η φουστανέλα αποτελούσε μέρος της ελληνικής τοπικής ενδυμασίας. Επίσης, φοράει φέσι με κρόσσια στο κεφάλι, το οποίο ήταν απαραίτητο, καθώς η περιοχή, στην οποία έζησε και δραστηριοποιήθηκε, ήταν τουρκοκρατούμενη. Το ύψος της μορφής φτάνει το 1,70 μ.[52] και το σαγόνι του έχει σχήμα τριγωνικό, ενώ τα μάτια του φαίνονται ασύμμετρα. Στο αριστερό του χέρι κρατάει ένα κλαδί φοίνικα, σύμβολο του μαρτυρίου του.

[52] Π. Σαμσάρης, «Η εικονογραφία του Αγίου Γεωργίου του Νέου (ή Φουστανελά) στην όψιμη μεταβυζαντινή ζωγραφική της περιοχής των Σερρών», Πρακτικά Β΄ Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου Οι Σέρρες και η περιοχή τους: Από την Οθωμανική Κατάκτηση στη Σύγχρονη εποχή, τόμ. Β’, Σέρρες 2013, σ. 944.